I
Oliy isnod nima?
Oliy isnod – roviylari soni kam bo‘lgan isnoddir. U rivoyatning Payg‘ambar (s.a.v.)ga kamroq vositachilar orqali muttasil yetib borishini anglatadi.
Nozil isnod nima?
Nozil isnod – roviylari soni ko‘p bo‘lgan isnoddir. U rivoyatning ko‘proq vositachilar orqali muttasil yetib borishini bildiradi.
Oliy isnodning nozil isnoddan afzalligi nimada?
Chunki rivoyat zanjirida roviylar sonining ko‘pligi hadis matnida o‘zgarish ehtimolini oshiradi. Shu sababli, kamroq roviy orqali kelgan oliy isnod afzal hisoblanadi.
Qachon nozil isnod oliy isnoddan afzal bo‘lishi mumkin?
Agar nozil isnod roviylari oliy isnod roviylaridan ishonchliroq bo‘lsa, u holda nozil isnodning darajasi yuqori bo‘ladi.
Tabaqot ilmi isnodning qanday jihatini aniqlashda yordam beradi?
Roviylarning bir-biri bilan uchrashish imkonini, ya’ni isnodning muttasil yoki munqati’ bo‘lishini aniqlashda yordam beradi.
“Mutloq oliy” va “nisbiy oliy” o‘rtasidagi farq nima?
Mutloq oliy – hadisning Payg‘ambar (s.a.v.)ga kam sonli roviylar orqali yetib borishi.
Nisbiy oliy – isnod zanjirida fiqh, zabt va tasnifda ustun bo‘lgan imomning ishtiroki sababli hadisning darajasi ortishi.
Musalsal hadis nima?
Musalsal – isnod zanjiridagi roviylarning barchasi hadisni bir xil sifat yoki holatda rivoyat qilgan hadisdir.
Musalsal hadislarning nechta turi mavjud?
Ular uch xil bo‘ladi:
faqat so‘z orqali yetkazilgan;
faqat fe’l orqali yetkazilgan;
so‘z va fe’l orqali birgalikda yetkazilgan.
Kattalarning kichiklardan rivoyat qilishi qanday holatlarda uchraydi?
U uch xil bo‘ladi:
yoshda katta, ammo rivoyatda kichikdan olgan;
ilmda yoki hofizlikda yuqori bo‘lgan, lekin darajasi past kishidan olgan;
yoshda ham, ilmda ham yuqori bo‘lgan kishi o‘zidan past darajadagi kishidan rivoyat qilgan.
Ibn Hajar as-Qaloniyning muhaddislarni tabaqalarga ajratishdagi tasnifi nechta tabaqadan iborat?
U muhaddislarni 12 tabaqaga bo‘lgan. Birinchi tabaqa sahobalar, ikkinchilari katta tobeiylar bo‘lib, keyingi tabaqalar asosan tobeiylar va keyingi muhaddislardan tashkil topgan.
Otalarning o‘g‘illaridan rivoyat qilishi nima deyiladi?
“Rivoyat al-abo ‘an al-abno” deb ataladi. Masalan, Abbos ibn Muttalibning o‘g‘li Fazl ibn Abbosdan hadis rivoyat qilishi.
Mudabbaj hadis nima?
Mudabbaj – tabaqada bir-biriga yaqin bo‘lgan ikki roviy o‘zaro bir-biridan rivoyat qilgan hadisdir. Masalan, Abu Hurayra va Oisha (r.a.)ning o‘zaro rivoyatlari.
Aqron rivoyat qanday bo‘ladi?
Aqron – yoshi va tabaqasi tengdosh bo‘lgan roviylardan faqat birining ikkinchisidan rivoyat qilgan hadisidir.
Mudabbaj bilan aqronning farqi nimada?
Mudabbajda ikki taraflama rivoyat bo‘ladi, aqron esa faqat bir taraflama rivoyatdan iborat.
Roviylarning tarixini o‘rganish ilm ar-rijolda qanday o‘rin tutadi?
Muhaddislar roviylarning tug‘ilishi, ustozlari, safarlari, vafoti kabi tarixiy ma’lumotlarni o‘rganib, ularning rivoyatlaridagi ishonchlilikni tekshirganlar.
Sobiq va lohiq rivoyat nima?
Sobiq va lohiq – vaqt jihatidan uzoq oraliqda yashagan roviylarning rivoyatidir. Masalan, Ibn Shihob Zuhriydan Ahmad ibn Ismoil Sahmiyning rivoyati, ular vafot yillari orasida 135 yil farq bo‘lgan.
Tahammul al-hadis” atamasi lug‘aviy va istilohiy jihatdan qanday ma’nolarni anglatadi?
Lug‘aviy jihatdan “tahammul” (التحمل) – ko‘tarib yurish, zimmasiga olish ma’nosini bildiradi. Istilohiy jihatdan esa, hadisni eshitib xotirada saqlash va keyinchalik boshqalarga yetkazish jarayonini anglatadi.
Hadisni eshitishda bolalik davri ham hisobga olinadimi?
Ha, musulmon bo‘lish va balog‘at yoshi hadisni yetkazishda shart bo‘lsa-da, eshitishda shart emas. Masalan, Mahmud ibn Robi’ besh yoshida Rasululloh (s.a.v.)dan hadis rivoyat qilgan.
Hadisni rivoyat qilish uchun roviyning qanday shartlarga ega bo‘lishi lozim?
Roviy balog‘atga yetgan, musulmon bo‘lgan va hadisni tushunib xotirasida saqlab, to‘g‘ri yetkaza oladigan bo‘lishi shart.
Ilm ar-rijol” nima va nega bu nom bilan ataladi?
Ilm ar-rijol – hadis roviylari haqida biografik va tanqidiy ma’lumotlarni o‘rganadigan soha. “Rijol” (erkaklar) deyilishining sababi – rivoyat qiluvchilarning ko‘pchiligi erkak bo‘lganidadir.
Tahammul al-hadis necha turga bo‘linadi va ular qaysilar?
U sakkiz turga bo‘linadi: 1) Samo‘ (eshitish), 2) Qiroat (o‘qish), 3) Ijozat (ruxsat), 4) Munovala (taqdim), 5) Kitobat (yozib berish), 6) E’lom (e’lon qilish), 7) Vasiyat, 8) Vijada (kitobdan topish).
Samo‘ usuli qanday amalga oshiriladi va eng ko‘p ishlatiladigan iborasi qaysi?
Samo‘da talaba shayxning o‘qiganini bevosita eshitadi. Eng mashhur ibora “haddasana” yoki “sami’tu” bo‘lib, “bizga rivoyat qildi” yoki “eshitdim” ma’nosini bildiradi.
Qiroat usuli samo‘dan qaysi jihatdan farq qiladi?
Samo‘da shayx o‘qiydi, talaba eshitadi. Qiroatda esa talaba o‘qib beradi, shayx uni tinglaydi va to‘g‘rilaydi. Hukman qabul qilingan bo‘lsa-da, darajasi samo‘dan past hisoblanadi.
Ijozatning turlari qanday va ularda ixtilof sababi nimada?
Ijozat muayyan shaxs va kitob uchun berilishi mumkin, umumiy yoki majhul tarzda ham bo‘lishi mumkin. Aniqlik bo‘lmagan holatlarda olimlar ixtilof qilganlar, chunki rivoyatning chegarasi noaniq qoladi.
Tabaqot asarlarining hadis ilmida qanday foydasi bor?
Tabaqot roviylarni avlodlar va darajalar bo‘yicha ajratib beradi. Bu usul orqali isnoddagi chalkashliklarning oldi olinadi va rivoyatdagi an’anaviylik ta’minlanadi.