וויסנשאַפֿט
Visnshaft
Visnshaft
אָט דער איז דער לענגסטער טײַך אויף דער וועלט.
וואָס איז דער אַמאַזאָן?
?Vos iz der Amazon
גלייביקערס פֿון דעם בוך גלייבן, אַז ס׳איז אַנטפּלעקט געוואָרן צו דעם לעצנטן נבֿיא, מוחאַמעד.
Gleybikers fun der bukh gleybn, az s'iz antplekt gevorn tsu dem letstn novi, Muhammed.
וואָס איז דער „קאָראַן״?
אָט דער טײַך שטראָמט פֿונעם גראַנדן-קאַניאָן.
וואָס איז דער טײַך קאָלאָראַדאָ?
Vos iz der Taykh Colorado?
ער איז געווען דער ערשטער מענטש אַ פֿוס צו שטעלן אויף דער לבֿנה.
Er iz geven der ershter mentsh a fus tsu shteln af der levone.
ווער איז ניל אַרמסטראָנג?
Ver iz Neal Armstrong?
אַ סך מענטשן מיינען בטעות אַז דאָס לאַנד פּראַוועט זײַן זעלבסשטענדיקייט דעם 5טן מײַ, אָבער באמת ווערט זי געפּראַוועט דעם 16טן סעפּטעמבער.
A sakh mentshn meynen betoes az dos land pravet zayn zelbshtendikayt dem 5tn May, ober be'emes vert zi gepravet dem 16tn September.
וואָס איז מעקסיקע?
Vos iz Meksike?
דער איז דער 7טער פּלאַנעט פֿון דער זון.
Der iz der 7ter planet fun der zun.
וואָס איז אוראַן?
?Vos iz Uran
גלייביקערס פֿון אָט דער רעליגיע זאָגן זיך אָפּ פֿון טרינקען קאַווע, טיי, און מאַשקע.
וואָס איז דער מאָרמאָניזם?
Vos iz der Mormonizm?
אָט דאָס לאַנד איז דאָס סאַמע גרעסטע לויט טעריטאָריע אין דער הײַנטיקער וועלט.
וואָס איז רודלאַנד?
Vos is Rusland?
דזשאָן עף קענעדי איז געווען דער פּרעזידענט פֿון די פֿ״ש דורך 2 קריזיסן מיט אָט דעם אינדזל-לאַנד.
John F. Kennedy iz geven der prezident fun di Fareynikte Shtatn durkh 2 krizisn mit ot dem indzl-land.
וואָס איז קובאַ?
Vos iz Kuba?
אין דעם לאַנד געפֿינט מען דעם לעצטן פֿון די אַלטצײַטיקע „וווּנדערס״ פֿון דער וועלט וואָס איז נאָך אַלץ אַ פולקומער.
In dem land gefint men dem letstn fun di alttsaytike "vunders" fun der velt vos iz nokh alts a fulkumer (komplet).
וואָס איז מצרים (עגיפּטן)?
Vos iz Mitsrayem (Egiptn)?
אָט דער דײַטשער ייִד האָט פֿאָרויסגעזאָגט די עקסיסטענץ פֿון אַ מין כוואַליע וואָס איז נישט צוערשט באַמערקט ביז 2015, גאָר זעכציק יאָר נאָך זײַן טויט.
Ot der Daytsher yid hot foroysgezogt di eksistents fun a min khvalye vos iz nisht tsuersht bamerkt biz 2015, gor 60 yor nokh zayn toyt.
ווער איז אַלבערט איינשטיין?
Ver iz Albert Einstein?
אָט דער צאָל ליכטלעך דאַרף מען סך-הכּל כּדי אָנצוצינדן מנורה ס׳גאַנצע חנוכּה-צײַט.
וואָס איז פֿיר-און-פֿערציק (44)?
Vos iz fir un fertsik (44)?
דער איז דער גרעסטער אינדזל אויף גאָר דער וועלט.
Der iz der grester indzl af gor der velt.
וואָס איז גרענלאַנד / גרינלאַנד?
אָט דער איז געווען די גרעסטע צוגערירטע (נישט-איבערגעריסענע) אימפּעריע לויט טעריטאָריע וואָס איז אַ מאָל געווען פֿאַראַן אויף דער וועלט.
Ot der iz geven di greste tsugerirte (nisht-ibergerisene) imperye loyt teritorye vos iz a mol geven faran af der velt.
וואָס איז די מאָנגאָלישע אימפּעריע?
Vos iz der mongolishe imperye?
אָט דאָס איז דאָס קלענסטע זעלבסשטענדיקע לאַנד אויף גאָר דער וועלט.
Ot dos iz do klentste zelbsshtendike land of gor der velt.
וואָס איז די וואַטיקאַנע שטאָט?
Vos iz di Vatikane Shtot?
אָט דער עלעמענט, דער סאַמע שפֿעדיקסטער אינעם אוניווערס, גיסט די זון דורך נוקלעאַרע צונויפֿשמעלץ (פֿיוזשאָן).
Ot der element, der same shefedikster inem univers, gist di zun durkh nukleare tsunoyfshmelts (fyuzhon).
וואָס איז דער הידראָגען?
Vos iz der hidrogen?
גלייביקערס פֿון אָט דער רעליגיע זאָגן זיך אָפּ פֿון געבן בלוט-טראַנספֿוזיעס.
וואָס זענען די גאָטס-עודת?
אָט די קרוינשטאָט איז די פֿערטע גרעסטע שטאָט אין איר צפֿון-אַמעריקאַנע לאַנד.
Ot di kroynshtot iz di 4te greste shtot in ir Tsofn-Amerikane land.
וואָס איז אָטאָוואַ?
Vos is Ottawa?
נאָך פֿרוכט-פֿליגן און מאַלפּעס זענען געשיקט געוואָרן אין די הויכע רוימען, זי איז געווען די ערשטע חיה וואָס האָט אַרומגעלויפֿט אַרום דער ערדקויל.
Nokh frukht-flign un malpes zene geshikt gevorn in di hoykhe roymen, zi iz geven di ershter khaye vos hot arumgeloyft arum der erdkoyl.
ווער איז „לאַיקאַ״ (אַ הונד)?
Ver iz Laika (a hund)?
דרום-אַרפֿיקע האָט דרײַ הויפּטשטעט, אַרײַנגערעכנט קעיפּ-טאַון. די שטאָט איז איינע פֿון די אַנדערע.
Dorem-Afrike hot dray hoyptshtet, arayngerekhnt Cape Town. Di shtot iz eyne fun di andere.
וואָס איז אָדער בלומפֿאָנטיין אָדער פּרעטאָריע?
Vos iz (oder) Bloemfontein (oder) Pretoria?
אַ געבוירענע אין וואַרשע, זי איז געווען די ערשטע פֿרוי וואָס האָט געוווּנען אַ נאָבעל-פּרעמיע, און דער איינציקער מענטש וואָס האָט געוווּנען נאָבעל-פּרעמיעס פֿון 2 פֿאַרשידענע פֿאָרש-געביטן.
A geboyerne in Varshe (Warsaw), zi iz geven di ershte frou vos hot gevunen a Noble-Premie, un der eyntsiker mentsh vos hot gevunen Nobel-Premies fun 2 farshidene forsh-gebitn.
ווער איז געווען מאַרי קיורי?
Ver iz geven Marie Curie?
די אָ רעליגיע איז צעטיילט געוואָרן אין 3 שיטות, און איז די מאַיאָריטעט רעליגיע אין 7 לענדער.
וואָס איז דער בודיזם?
Vos iz der Budizm?
אָט דאָס לאַנד האָט די גרעסטע צאָל אָזערעס פֿון סײַ וועלכעס לאַנד אויף דער וועלט.
Ot dos land hot di greste tsol ozeres fun say velkhes land af der velt.
וואָס איז קאַנאַדע?
Vos iz Kanade?
אין אַ צײַטונג אין 1869 האָט זי געשריבן, „פֿאַרייניקט זיך צום פֿאַריין, מיידלעך, און צוזאַמען פֿאָדערט אַז מען זאָל אונדז באַצאָלן גלײַך מיט מענער, אַז מיר אַרבעטן גלײַך מיט מענער״.
In a tsaytung in 1869 hot zi geshribn, "Fareyntikt zikh tsum fareyn, meydlekh, un tsuzamen fodert az men zol undz batsoln glakh mit mener, az mir arbetn glakh mit mener".
ווער איז געווען סוזאַן בי ענטאָני?
Ver iz geven Susan B. Anthony?
אין דעם לאַנד האָט מען גאָר עלעף צײַט-זאָנעס, מער ווי אַלע אַנדערע לענדער.
In dem land hot men gor 11 tsayt-zones, mer vi ale andere lender.
וואָס איז פֿראַנקרײַך?
Vos iz Frankraykh?