A
“Tabyiyn kazib ul-muftaro” asarini kim yozgan?
Abulqosim Ali ibn Hasan ibn Hibbatulloh ibn Asokir Dimashqiy
Xatib Bag‘dodiy yozgan asar nomi nima?
“Tarix Bag‘dod” (“Bag‘dod tarixi”)
Ibn Xalliqonning mashhur asari qanday nomlanadi?
“Vafayotul-a’yon” (“Atoqli shaxslarning vafoti”).
Zakhabiy yozgan “Tarixul-Islom” asari qaysi turdagi asar?
Bu asar tarixiy yo‘nalishdagi (“Islom tarixi”) asardir.
Abu Ali Ahvaziy yozgan asar nomi nima?
“Manakib ibn Abi Bishr”.
Abu Ali Muhammad ibn Abdulvahhob Jobboiy kim bo‘lgan va qaysi yillarda yashagan?
U basralik mu’tazili olim, Abu-l-Hasan Ash’ariyning ustozidir; 235/849–303/916 yillarda yashagan.
Abu Ali Muhammad ibn Abdulvahhob Jobboiyga nisbat berilgan asarlar qaysilar?
“Al-Usul”, “An-Nahiy anil-munkar”, “At-Tafsirul-kabir” va boshqalar.
Abdurahmon ibn Xallod Dobi Basriy kim bo‘lgan va qachon vafot etgan?
U Abu Ruvoh ismli mufassir bo‘lib, Ash’ariy uni o‘z tafsirida eslab o‘tgan; 279/892 yilda vafot etgan.
Abu-l-Hasan Ash’ariy kimning huzurida ta’lim olgan?
U Abu Ali Muhammad ibn Abdulvahhob Jobboiyning huzurida ta’lim olgan.
Basra shahrining ilmiy hayotida qaysi yo‘nalish vakillari mashhur bo‘lgan?
Basrada mu’tazila va hadis ilmi vakillari mashhur bo‘lgan.
Abu-l-Hasan Ash’ariy mu’tazilalikdan necha yoshida voz kechgan va bunga nima sabab bo‘lgan?
U 40 yoshida mu’tazilalikdan voz kechgan. Sababi — meros masalasida hanbaliy qarindoshi bilan kelishmovchiligi va mu’taziliy qarashlarning adolat va shariatga zidligini anglagani.
Ash’ariy mu’tazilalikdan voz kechganini kimlarning huzurida e’lon qilgan?
U bu qarorini Abu Ali Ahvoziy va Manokiy ibn Abi Bishr huzurida ochiq e’lon qilgan.
Ash’ariy mu’tazilalikdan voz kechishida qanday asar yozgan va u orqali nimani isbotlamoqchi bo‘lgan?
U “Kitob al-Ibona” asarini yozgan bo‘lib, unda e’tiqodiy masalalarda ahli sunna yo‘lini himoya qilgan.
Ash’ariyning mu’tazilalikdan voz kechganidan so‘ng u o‘zining yangi qarashlarini qanday shakllantirgan?
U Qur’on va Sunnatga asoslangan kalom tizimini yaratgan hamda aqliy va naqliy dalillarni uyg‘unlashtirgan.
Ash’ariy mu’tazilalikdan voz kechishida kimlarning ta’siri kuchli bo‘lgan?
Uning ustozlari Sufyon, Tabarokiy, va Jobboiyning fikrlari hamda hanbaliylar ta’siri muhim rol o‘ynagan.
Ash’ariyning yangi yo‘nalishi mu’taziliy ta’limotdan qanday farq qilgan?
Mu’taziliylar aqlni asosiy manba deb bilgan bo‘lsa, Ash’ariy aql va vahy o‘rtasida muvozanat o‘rnatgan.
Ash’ariy mu’tazilalikni tark etgach, qanday maqsadni ko‘zlagan?
U aqidaviy haqiqatni aql va naqlga tayanib isbotlashni, islom e’tiqodini mu’taziliy ekstremizmdan himoya qilishni maqsad qilgan.
Ash’ariyning fikr o‘zgarishida kimlarning ruhiy va ilmiy ta’siri sezilgan?
Abu Ali Ahvoziy, Manokiy ibn Abi Bishr kabi ustozlarining nasihatlari va hadis ilmidagi chuqur bilimlari uning fikrida burilish yasagan.
Ash’ariyning mu’tazilalikdan voz kechish hodisasi musulmon ilmiy jamoasida qanday ta’sir ko‘rsatgan?
Bu voqea musulmon olamida katta ilmiy siljish yasab, mutaassib mu’taziliylar bilan ahli sunna olimlari o‘rtasida ilmiy bahslarning kengayishiga va kalom ilmining rivojlanishiga sabab bo‘lgan.
Ash’ariy mu’tazilalikdan chiqish qarorini e’lon qilishda qanday ma’naviy jasorat ko‘rsatgan?
U o‘sha davrda mu’taziliylar kuchli mavqega ega bo‘lganiga qaramay, minbarda ochiq chiqish qilib, o‘zining ilgari himoya qilgan e’tiqodini rad etdi. Bu bilan u ilmiy haqiqatni tan olish va haqiqat yo‘lida turgan bosimlardan qo‘rqmaslik namunasi bo‘ldi.
Ash’ariy mu’tazilalikdan voz kechishiga sabab bo‘lgan meros masalasi qanday vaziyatda yuz bergan?
Ash’ariyning qarindoshi vafot etganida, mu’taziliy qarashlarga ko‘ra, “har xil diniy jamoaga mansublar bir-biridan meros olmaydi” degan qoida sababli unga meros berilmagan. Bu holat Ash’ariyga mu’tazilalikdagi adolatsizlikni ko‘rsatgan.
Ash’ariy tafakkurida aqlning chegaralanishi qanday falsafiy oqibatga olib kelgan?
Aqlni vahyga bo‘ysundirish orqali metafizik masalalarda inson tafakkurining chegarasi belgilangan va e’tiqodiy tafakkurda mutlaq irodani Allohga bog‘lash tamoyili mustahkamlangan.
Ash’ariylarning “kasb” nazariyasi inson irodasini qanday dualizmda talqin etadi?
Inson tanlov sub’ekti sifatida faol, ammo yaratuvchi emas; shu sababli u irodada nisbiy, amalda esa mutlaq qaramlik holatidadir.
Ash’ariylar nazarida Allohning sifatlari “zotdan boshqa” bo‘lishi qanday mantiqiy muammolarni tug‘dirgan?
Bu masalada ular “taaddudul-qudamo” (azaliy mavjudotlar ko‘pligi) muammosiga duch kelgan, biroq “sifatlar zotga qo‘shilmaydi va ajralmaydi” degan tamoyil bilan uni hal qilgan.
Ash’ariylik maktabining metodologiyasi mu’taziliy mantiqiy uslubni qanday o‘zlashtirgan holda rad etgan?
U mu’taziliy mantiqni islomiy kalomga moslashtirib, aqlni inkor etmasdan, uni vahyga xizmat qiluvchi vosita sifatida qayta talqin qilgan.