GJINI LETRARE
ROMANTIZMI EUROPIAN
ROMANTIZMI SHQIPTAR
REALIZMI
MODERNIZMI (SIMBOLIZMI)
100
SI KLASIFIKOHEN GJINITË LETRARE?
GJINIA EPIKE
GJINIA LIRIKE
GJINIA DRAMATIKE
100
Pëfaqësues të lëvizjes stuhi dhe vrull janë:
1. J.V.GËTE-SHILER
2. JERONIM DE RADA- NAIM FRASHËRI
3. H.DE BALZAK - G. FLOBER ?
1. J.V.GËTE-SHILER
100
RILINDJA KOMBËTARE SHQIPTARE ËSHTË NJË LËVIZJE POLITIKE, IDEOLOGJIKE, EKONOMIKE, KULTURORE DHE LETRARE QË PËRFSHIU TË GJITHA TROJET SHQIPTARE NË PERIUDHËN 1830-1912.
E VËRTETË APO E GABUAR? KOMENTO.
E VËRTET.
KJO LËVIZJE KISHTE SI SYNIM TË SHKULTE PËRFUNDIMISHT ZGJEDHËN NGA PERANDORIA OSMANE DHE TË HAPTE RRUGËN PËR LIRI E PËRPARIM KOMBËTAR.
100
CILA PREJ ALTERNATIVAVE NUK ËSHTË PARIM I REALIZMIT:
a) KUNDËRVËNIA NDAJ ROMANTIZMIT;
b) EKZOTIZMI;
c) ZBULIMI I KONFLIKTEVE TË MPREHTA TË JETËS;
ç) KRIJIMI I PERSONAZHEVE TIPIKE (TIPIZMI)?
b) EKZOTIZMI
ARRATISJE IMAGJINARE NGA REALITETI KOHOR DHE HAPËSINOR
100
CILI NGA AUTORËT E MËPOSHTËM NUK BËN PJESË NË PERIUDHËN E SIMBOLIZMIT:
a) EDGAR ALEN POE
b) SHARL BODËLER
c) POL VËRLEN
d) LEON TOLSTOI?
d) LEON TOLSTOI
PËRFAQËSUES I REALIZMIT NË RUSI
200
Llojet si: tregimi, novela, miti, legjenda, përralla, poema epike në cilën gjini letrare bëjnë pjesë?
Gjinia epike (KARAKTERISTIKË E PËRBASHKËT RRËFIMI)
200
NGA E PATI NDIKIMIN GËTE PËR KRYEVEPRËN "FAUSTI"?
CILA ËSHTË TEMA NË KËTË VEPËR?
LEGJENDA POPULLORE DR.FAUSTI (NË QENDËR KËRKIMI I SË VËRTETËS.
MARRËVESHJA MES FAUSTIT - MEFISTOFELIT NË KËMBIM TË SHPIRTIT PËR TË NJOHUR DHE KUPTUAR NATYRËN, DIJEN NJERËZORE,LUMTURINË.
200
LISTO DISA PËRFAQËSUES SHQIPTAR DHE ARBËRESHË TË ITALISË, TË CILËT I PËRKASIN KËSAJ PERIUDHE LETRARE.
SAMI FRASHËRI
PASHKO VASA
NDRE MJEDA
NAIM FRASHËRI
ANDON ZAKO ÇAJUPI
ASDRENI (ALEKSANDËR STAVRO DRENOVA)
JERONIM DE RADA
ZEF SKIROI
GAVRIL DARA (I RIU)
ZEF SEREMBE etj.
200
"HISTORIA DO TË JETË SHOQËRIA FRANCEZE, MUA MË MBETET TË JEM VETËM SEKRETARI I SAJ"
KUSH ËSHTË AUTOR I KËTIJ CITATI?
INTERPRETOJE ATË DUKE U BAZUAR NË NJOHURI MBI AUTORIN DHE PERIUDHËN LETRARE?
Ky citat është nga Honoré de Balzak, një nga shkrimtarët më të mëdhenj të letërsisë franceze.
Citatin e ka thënë në kontekstin e veprës së tij të madhe, "KOMEDIA NJERËZORE", ku ai përshkruan me një intensitet të jashtëzakonshëm jetën shoqërore, politike dhe ekonomike të Francës në periudhën pas Revolucionit të Francës.
Balzak e konsideronte veten si një "sekretar" të shoqërisë, duke pasqyruar dhe analizuar me detaje të thella marrëdhëniet, karakteret dhe historinë e shoqërisë franceze. Ky citat pasqyron vetëdijen e tij për rolin e tij si një vëzhgues dhe regjistrues i realiteteve të shoqërisë që ai e studionte dhe e portretizonte.
BALZAK THEMELUES I ROMANIT REALIST SOCIAL
200
CILA NGA VEPRAT E MËPOSHTME NUK ËSHTË E PERIUDHËS SIMBOLISTE:
a) PARAJSA ARTIFICIALE
b) KORBI
c) LULET E SË KEQES
d) ILUZIONET E HUMBURA
d) ILUZIONET E HUMBURA, (H. DË BALZAK) , REALIZMI
300
CILËN GJINI LETRARE PËRFAQËSOJNË ALKEU, SAFO, PINDARI, HORACI?
GJININË LIRIKE
300
LISTO KATËR VEÇORI (PARIME) TË ROMANTIZMIT.
KULTI I ARSYES, MBIZOTËRIMI I NDJENJËS, KULTI I NATYRËS, EKZOTIZMI, KULTI I LIRISË, HEROI ROMANTIK, RAPORTI ME HISTORINË, NACIONALIZMI, RIVLERËSIMI I FESË, GËRSHETIMI I GJINIVE DHE LLOJEVE LETRARE, ARTI I PËRQASJES
300
CILAT JANË DY MOTVET KRYESORE NË POEMËN "KËNGËT E MILOSAOS"?
1. PATRIOTIK - DETYRA NDAJ ATDHEUT ËSHTË MBI GJITHÇKA
2. DASHURISË - DASHURIA MIDIS DY TË RINJVE NGA KLASA SHOQËRORE TË NDRYSHME
300
1. Ç'LLOJ ROMANI ËSHTË "EMA BOVARI":
a) PSIKOLOGJIK;
b) HISTORIK;
c) SENTIMENTAL;
d) SIMBOLIST?
2. SI E ARGUMENTON PËRGJIGJEN TËNDE?
1. a) PSIKOLOGJIK
2. Ky roman është një studim i thellë i karakterit të Ema Bovarisë, një grua që ëndërron për një jetë të pasur me pasione dhe aventura, por që përfundon në një jetë të mbushur me zhgënjime dhe tragjedi. Flober e eksploron psikologjinë e saj me shumë hollësi, duke analizuar tensionet e brendshme dhe pasiguritë e saj emocionale, dëshirat dhe frustrimet. Ai portretizon Emën si një grua të pafat, e cila është në kërkim të lumturisë, por është e paaftë të përballojë realitetin e jetës.
300
SIMBOLIZMI NJË RRYMË LETRARE QË KA LINDUR NË FRANCË NË FUND TË SHEK.XIX SI NJË REAGIM NDAJ REALIZMIT DHE NATYRALIZMIT.
MBI Ç'PARIME NGRIHET AI?
Simbolizmi është një lëvizje që thekson përdorimin e simboleve dhe figurat poetike për të shprehur emocione, ndjenja, dhe ide të thella, më shumë se sa për të përshkruar realitetin objektiv. Në këtë rrymë, arti dhe letërsia janë të lidhura ngushtë me një kërkim të thellë për të shprehur të padukshmen, atë që është jashtë perceptimit të drejtpërdrejtë të realitetit.
- Shprehja e të Padukshmes dhe e Botës Shpirtërore
- Estetika e Figuracionit dhe Simbolikës
- Reagimi ndaj Realizmit dhe Naturalizmit
- Përpjekja për të kapur "esencën" e botës
- Përfshirja e Muzikës dhe Ritmit etj.
400
ÇFARË STRUKTURE KA SONETI?
GJITHSEJ KA 14 VARGJË
DY STROFAT E PARA (KATRENA) ME RIMË ABBA/ABBA
DY STROFAT E FUNDIT (TERCINA) ME RIMË CDC/CDC
*QUHET EDHE TINGËLLIMË
400
CILA ËSHTË IDEJA KRYESORE NË ROMANIN HISTORIK "KATEDRALJA E PARISIT"?
MBËSHTETUR NË PERSONAZHET DHE IDENË JEP ELEMENTE TË SUBJEKTIT.
( ESMERALDA, KLOD FROLO, KUAZIMODO, Z. FEBYS, DHIA)
LUFTA E SË MIRËS KUNDËR SË KEQES,E DREJTËSISË KUNDËR PADREJTËSISË.
Romani "Katedralja e Parisit" (në origjinal "Notre-Dame de Paris") i shkrimtarit Victor Hugo, i botuar në vitin 1831, ka në qendër historinë tragjike të Esmeraldës, një vajze cigane e bukur dhe e pafajshme, dhe Kuazimodos, kambanor i shëmtuar i katedrales së Notre-Dame.
Subjekti kryesor përqendrohet në dashuritë e pamundura dhe konfliktet midis personazheve kryesorë:
Esmeralda përndiqet nga Kleriku Frollo, i cili është i fiksuar pas saj, por dashuria e tij është e sëmurë dhe shkatërruese.
Kuazimodo, që është i shëmtuar por me një zemër të ndjeshme, dashurohet me Esmeraldën dhe përpiqet ta mbrojë.
Ndërkohë, Esmeralda është e dashuruar me kapitenin Febys, i cili nuk ia kthen ndjenjat me sinqeritet.
Ngjarjet zhvillohen në Parisin e shekullit XV dhe përplasen mes dashurisë, urrejtjes, paragjykimeve dhe fatit tragjik të personazheve. Romani gjithashtu është një himn për arkitekturën gotike dhe për Katedralen Notre-Dame si simbol i qytetërimit dhe historisë.
Në fund, tragjedia shpaloset kur Esmeralda ekzekutohet, Frollo vritet nga Kuazimodo, dhe vetë Kuazimodo zhduket për të mos u gjetur më kurrë.
400
CILI ËSHTË HIMNI MË I BUKUR KUSHTUAR VENDLINDJES? CILAT JANË DY TEMAT QËNDRORE NË KËTË POEMË? Ç'MARRËDHËNIE KA AUTORI ME NATYRËN?
"BAGËTI E BUJQËSI", NAIM FRASHËRI
DY TEMAT QËNDRORE:
1. BAGËTIA
2. BUJQËSIA
Marrëdhënia që ka Naim Frashëri me natyrën është shumë e thellë dhe poetike. Në veprat e tij, natyra paraqitet si burim frymëzimi, si pasqyrë e ndjenjave njerëzore dhe si një element i pandashëm i jetës dhe i kulturës shqiptare.
Disa aspekte kryesore të marrëdhënies së Naim Frashërit me natyrën janë:
Natyra si burim frymëzimi: Naim Frashëri e përshkruan natyrën me shumë ngjyra dhe detaje, duke e bërë atë të gjallë dhe të ndjerë në poezitë e tij. Ai i kushton vëmendje peizazheve shqiptare, si malet, lumenjtë, fushat, dhe bimësia, të cilat janë pjesë e pandarë e identitetit kombëtar.
Natyra si pasqyrë e ndjenjave: Shpesh, natyra në poezitë e Naimit pasqyron gjendjet shpirtërore të poetit — qetësinë, gëzimin, dëshpërimin apo shpresën. Për shembull, një natë e qetë me yje mund të simbolizojë paqe dhe shpresë.
Natyra dhe atdheu: Naim Frashëri e përshkruan natyrën shqiptare me dashuri dhe krenari, duke e paraqitur atë si një thesari që duhet mbrojtur dhe ruajtur nga çdo rrezik.
Natyra si forcë krijuese: Në disa poezi, natyra është shndërruar në një forcë krijuese dhe transformuese, që frymëzon jetën dhe ndryshimet pozitive në shoqëri.
Marrëdhënia e Naim Frashërit me natyrën është një marrëdhënie dashurie, respekti dhe vlerësimi, ku natyra shfaqet si një element thelbësor i jetës shqiptare dhe i shpirtit kombëtar.
400
CILAT JANË SHKAQET QË NDIKUAN NË FORMIMIN E KARAKTERIT DHE NË FATIN E EMËS? A NGJAN AJO SI JASHTË KOHE (REALITETIT) APO E GJYKONI PËR KEQ, ASHTU SI EDHE MJEDISI I SAJ?
Shkaqet që ndikuan në formimin e karakterit dhe në fatin e Emës mund të përmbledhen në disa aspekte kryesore:
1. Pastrimi dhe ëndrrat e idealizuara:
2. Martesa dhe zhgënjimi emocional:
3. Mbizotërimi i dëshirës dhe pakënaqësisë:
4. Mjedisi social dhe kulturor:
Në disa mënyra, Ema mund të duket "jashtë kohe", veçanërisht në lidhje me dëshirat e saj për një jetë të pasur dhe pasionante, për të cilën ajo ndjehet e burgosur. Por, në të vërtetë, dëshirat dhe frustrimet e saj janë shumë të njohura dhe aktuale. Ajo përfaqëson një lloj "kufiri" midis individit dhe shoqërisë, ku personi i individuar është i kapur në tensionin e dëshirave të veta dhe kufizimeve që i vë jeta reale.
Është e vështirë të gjykosh Emën për keq, sepse ajo është një produkt i mjedisit dhe i kushteve të jetës që ka përjetuar. Ajo ka pasur shumë pak mundësi për të ndërtuar një jetë të plotë dhe të lumtur për shkak të kufizimeve të shoqërisë dhe rrethanave. Pavarësisht nga gabimet e saj, ajo është një personazh që, në thelb, është tragjik dhe i mjerë për mungesën e mundësisë për të realizuar ëndrrat e saj.
400
KOMENTO ÇFARË ËSHTË SPLIN DHE IDEAL PËR BODËLERIN.
SPLIN dhe IDEAL përfaqësojnë dy gjendje ekzistenciale të kundërta, por që bashkëjetojnë vazhdimisht në shpirtin e njeriut, dhe në veçanti të poetit.
Splin-i është gjendje e thellë dëshpërimi, mërzie, lodhjeje nga jeta, e cila e mbyt njeriun shpirtërisht dhe mendërisht.Një pezm i pafund dhe pa shpresë, ngarkesë e jetës së përditshme, një vuajtje pa arsye konkrete, ndjenja e burgimit në një jetë të mjerueshme, që s’mund të ndryshohet.
Ideali përfaqëson për Bodëlerin kërkimin për bukuri, për lartësi shpirtërore, për dritë dhe shpëtim. Përpjekje për të arritur të përkryerën, një liri e brendshme, që i jep kuptim jetës, edhe pse është e përkohshme dhe shpesh e paarritshme.
500
CILAT JANË TRI LLOJET KRYESORE TË GINISË DRAMATIKE?
JEPNI NGA DY VEÇORI PËR SECILIN LLOJ.
TRAGJEDIA, KOMEDIA, DRAMA
TRAGJEDIA ( 1.TRAJTON TEMA TË NJË STILI TË LARTË ,KONFLIKT, 2. FATI I HEROIT KRYESOR ËSHTË I PARACAKTUAR)
KOMEDIA (1.TEMË E JETËS SË PËRDITSHME 2. THUMBIMI I DUKURIVE KOMIKE, KATARSIS, ETJ.)
DRAMA ( 1. KONFLIKT NJERËZOR 2. HEROI I DRAMËS ËSHTË INDIVID NJERËZOR, JO DOMOSDOSHMËRISHT VDES etj.)
500
1. SI TITULLOHET VEPRA LIRIKO-EPIKE E BAJRONIT ( DITAR NË VARGJE)?
2. NË UDHËTIMIN E TIJ NË BALLKAN BAJRONI NDALET EDHE NË SHQIPËRI. CILI ËSHTË VLERËSIMI I TIJ PËR SHQIPËRINË DHE SHQIPTARËT?
1. "SHTEGTIMI I ÇAJLD HAROLDIT"
2. Poeti i madh romantik anglez Lord Bajron vizitoi Shqipërinë gjatë udhëtimit të tij në Ballkan në vitin 1809, dhe përjetimet e tij i përshkroi me entuziazëm në shkrimet dhe poezitë e tij, veçanërisht në poemën "SHTEGTIMI I ÇAJLD HAROLDIT".
Vlerësimi i Bajronit për Shqipërinë dhe shqiptarët:
Admirim për natyrën shqiptare: Bajroni u mahnit nga peizazhi i egër dhe i bukur i Shqipërisë. Ai e përshkruan vendin si ekzotik dhe të paprekur nga ndikimi i Perëndimit, gjë që e bënte më tërheqës për të si udhëtar romantik.
Respekt për shqiptarët: Ai shpreh admirim të thellë për trimërinë, krenarinë dhe karakterin luftarak të shqiptarëve. I konsideronte si njerëz të ndershëm, të guximshëm dhe mikpritës.
Interesim për kulturën dhe veshjet: Bajroni ishte shumë i impresionuar nga veshjet tradicionale shqiptare dhe madje pozoi për një portret me veshje shqiptare (ky portret është ndër më të famshmit e tij). Ai i quajti shqiptarët si një ndër popujt më autentikë të rajonit.
Lidhje me Ali Pashën: Gjatë qëndrimit të tij në Janinë (atëherë pjesë e Perandorisë Osmane, sot në Greqi), Bajroni u prit nga Ali Pashë Tepelena, sundimtari shqiptar i Epirit. Ai u mahnit nga personaliteti dhe fuqia e tij dhe e përshkroi si një figurë të jashtëzakonshme.
Përfundim:
Vlerësimi i Bajronit për Shqipërinë dhe shqiptarët ishte shumë pozitiv dhe plot respekt. Ai i solli vendit tonë jehonë ndërkombëtare përmes veprave të tij letrare dhe ndihmoi në formimin e një imazhi romantik të Shqipërisë në sytë e Evropës.
500
VËLLIMI POETIK LULET E VERËS MBËSHTETET NË TRE MOTIVE. CILAT JANË ATO?
SHPJEGO BOTËKUPTIMIN E PANTEIZMIT TE NAIMI.
Ç'KUPTON ME DASHURI PLATONIKE NAIMJANE?
a) MOTIVI MEDIATIV-FILOZOFIK
MOTIVI EROTIK
MOTIVI ATDHETAR
b) Çfarë është panteizmi?
Panteizmi është besimi se Zoti është i pranishëm në çdo gjë të natyrës dhe universit, që Zoti dhe natyra janë një dhe e njëjta gjë, pra, çdo gjë në botë është shprehje e hyjnores.
Botëkuptimi panteist te Naim Frashëri:
Zoti dhe natyra janë një:Naimi shpreh shpesh idenë se Zoti është i pranishëm në natyrë dhe në gjithë krijesën. Ai nuk e ndan hyjninë nga natyra, por i sheh si bashkëndarëse të së njëjtës esencë hyjnore.
Natyra si shprehje e hyjnores: Në poezitë e tij, natyra nuk është thjesht ambient, por një shfaqje e gjallë e fuqisë hyjnore. Malet, lumenjtë, yjet, dhe bimët janë pjesë të përhershme të një universi të shenjtë.
Bashkësia me universin: Naimi ndjen vetveten si pjesë e pandashme e natyrës dhe universit, duke krijuar një ndjenjë bashkëjetese harmonike dhe përkatësie universale.
Vetëdija për një rend hyjnor në botë: Ai beson se çdo gjë në natyrë ka një qëllim dhe një kuptim të brendshëm, që rrjedh nga një forcë hyjnore që mbretëron mbi gjithçka. c) Dashuria platonike te Naim Frashëri: Dashuria platonike është një dashuri shpirtërore, e pastër, që nuk bazohet në dëshira fizike, por në admirim dhe lidhje shpirtërore e intelektuale. Si e shfaq Naim Frashëri këtë lloj dashurie?
Dashuria si ndjenjë shpirtërore dhe e lartë:
Naimi e kupton dashurinë si një forcë hyjnore që ngjall dhe ushqen shpirtin. e ngritur mbi nivelin material dhe përshkruhet si një ndjenjë e pastër, fisnike dhe e përjetshme.Dashuria për atdheun – një dashuri platonike:
Dashuria e Naimit për Shqipërinë është shpesh shembull i dashurisë platonike – një lidhje shpirtërore e thellë, pa interesa materiale, që frymëzon sakrifica dhe përpjekje për të mirën e përgjithshme.Dashuria për njerëzit dhe natyrën:
Në veprën e tij dashuria shpesh shtrihet në një dimension universal – dashuri për njerëzit, për natyrën dhe për gjithë krijesën. Kjo dashuri është më shumë se emocioni, është një përkushtim shpirtëror.Dashuria në raport me Hyjninë:
Në disa poezi, dashuria platonike lidhet edhe me dashurinë për Zotin dhe për jetën hyjnore, si një formë adhurimi dhe lidhje shpirtërore e pastër.
500
Fyodor Dostoevsky është një nga shkrimtarët më të mëdhenj dhe më të njohur të letërsisë botërore, dhe veprat e tij janë të njohura për thellësinë psikologjike, analizën e moralit dhe të ekzistencës njerëzore. Veprat e tij janë një hulumtim i thellë mbi natyrën njerëzore, luftën e brendshme të individëve dhe shpesh trajtojnë tema të mëdha si lirimi, fajësia, vuajtja dhe kërkimi i shpëtimit.
1. Listo disa nga veprat e Dostojevskit.
2. Cila është tema që trajton Dostojevski në veprën "Vëllezërit Karamazovë"?
1. KRIM E NDËSHKIM
IDJOTI
ADOLESHENTI
VËLLEZËRIT KARAMAZOVË
2. Një nga temat kryesore të romanit është natyra e besimit dhe shpëtimit shpirtëror. Kjo temë është personifikuar përmes tri vëllezërve Karamazov (Dmitri, Ivan dhe Aleksei), të cilët përfaqësojnë tri qëndrime të ndryshme ndaj shpirtit njerëzor:
Dmitri (Miti), i cili është i lidhur me pasionet dhe ndjenjat e tij, ka një marrëdhënie më të drejtpërdrejtë dhe shpesh të pamenduar me vëllezërit. Ai është më shumë i ndikuar nga dëshirat trupore dhe kërkon shpëtim përmes pendesës dhe sakrificës.
Ivan përfaqëson dyshimin dhe skepticizmin ndaj besimit. Ai është një intelektual që lufton me idenë e një Zoti që lejon vuajtjet e pafajshme, veçanërisht vuajtjen e fëmijëve. Ai është i shqetësuar nga problemet e moralit dhe lirisë, dhe përfundimisht e refuzon besimin.
Aleksei (Aliosha) është njeri i besimit dhe devotshmërisë, dhe është figurë që rritet te mësimet e Dëshmitarit të Krishtit. Aliosha, si një murg i ri, është një njeri që beson në mëshirën dhe dashurinë e Zotit, dhe përpiqet të shpëtojë dhe udhëheqë të tjerët në kërkim të shpëtimit shpirtëror.
500
Ç'FIGURË LETRARE NDËRTOHET MBI TITULLIN E KRYEVEPRËS SË BODËLERIT "LULET E SË KEQES"? INTERPRETO.
OKSIMORONI- një figurë letrare ku dy fjalë me kuptime të kundërta vendosen pranë njëra-tjetrës, duke krijuar një kontrast të thellë dhe shpesh një kuptim të ri e të thellë.
Në rastin e “Lulet e së keqes”:
“Lulet” zakonisht simbolizojnë bukurinë, pastërtinë, dashurinë, natyrën, jetën.
“E keqja” përfaqëson mëkatin, shpërdorimin moral, vuajtjen, dëshpërimin, errësirën.
Këtu kemi dy botë të kundërta që bashkohen në një titull:e bukura lind nga e shëmtuara, poezia nga mëkati, arti nga dhimbja.