100
baʼzida hadis isnod zanjiridagi roviylar soni ....
10 nafargacha yetadi
Baʼzi yolgʻonchi roviylar ham “ ”حدثناiborasi bilan hadis rivoyat
qiladi. Buning sababi .....
Buning sababi toʻqima rivoyatining boshqalar tomonidan qabul qilinishiga
erishish boʻladi.
“ ”عنpredlogi esa, “ado” lafzlaridan hisoblanmaydi, balki uning oʻrniga
qoʻllaniladi. Bunday soʻz bilan rivoyat qilingan hadislar
“muanʼan” deb ataladi.
Baʼzi holatlarda “tadlis” qiluvchi kishi ......
hofiz roviy boʻlib, isnod zanjiridan
“siqa” roviynigina tushirib qoldiradigan kishilardan boʻladi
Sanadning uzluksizligiga doir izlanishlar natijasida isnoddagi har bir roviy
hadisni.....
oʻzidan yuqorida turgan roviydan bevosita eshitgani yoki yoʻqligini
aniqlanishiga xizmat qiladi.
Qanday tarzda rivoyat qilingan hadislarni
oʻqigan tadqiqotchi isnodning muttasilligi toʻgʻrisidagi dastlabki xulosaga keladi.
,أخبرنا فلان“ ”,حدثنا فلان“ ”,سمعت فلانًا يقول“ Birinchi guruh iboralar orasiga
“ ”رأيت فلانًا فقا
“ ”
Baʼzida muhaddislardan isnod zanjiridagi roviyning oʻzidan yuqorida
turgan kishidan bevosita hadis eshitgan yoki yoʻqligi haqida bir-biriga zid
maʼlumotlar naql qilinadi. Bunday holatda,,,
roviy hamda shayxining tugʻilgan va
vafot etgan yili aniqlanadi. Ularning oʻzaro uchrashish imkoniyati mavjud
boʻlmasa “samo” yoʻqligiga hukm qilinadi. Imkoniyat mavjud boʻlsa,
tadqiqotning keyingi bosqichiga oʻtiladi
Hadis manbalarida sanadning muttasilligi deganda.....
isnod zanjirida uzilish
boʻlmasligi, yaʼni hadisni uni aytgan kishi (Muhammad (s.a.v.) yoki sahobalar)ga
bevosita eshitish yoʻli bilan bogʻlanishiga aytiladi
Muhaddislar “ado lafzlari”ning hadis isnodi uzluksizligini aniqlashdagi
ahamiyatiga alohida toʻxtalib, ularni ikkita guruhga boʻlganlar.
Birinchi guruh iboralar orasiga......
”,أخبرنا فلان“ ”,حدثنا فلان“ ”,سمعت فلانًا يقول“ Birinchi guruh i“ ”
Baʼzi roviylar nodir holatlarda “tadlis” qilgani sababli “al-muqillun min
at-tadlis” deb nomlanadilar va ularning “anʼana” yoʻli bilan naql qilgan
rivoyatlari,,,,,,,, deb baholanib
“muttasil”
Muhaddislar hadisning sahih boʻlishi
uchun nima shart qo'yishgan?
isnod zanjiri uzluksiz boʻlishi, roviylari “adolat” hamda mukammal
“zabt”ga ega boʻlishi, matn va isnodida “shoz”lik hamda “illat” xoli boʻlishini
shart qilib qoʻyganlar.
Baʼzida “tadlis” qiluvchi roviy oʻz shayxi bilan koʻp muddat birga
boʻlgan, undan juda koʻplab hadislarni eshitgan boʻladi. Bunday kishining
“anʼana” yoʻli bilan naql qilgan rivoyatlarida ham .............hukmida qabul
qilinadi.
“muttasil”
“Tadlis ash-shuyux” bilan tanilgan kishilarning “samo” qaydi mavjud
rivoyatlarida shayxning ismini aniqlash.
Bunday rivoyatlari bilan tanilgan kishilar baʼzida shayxidan hadisni
bevosita eshitganiga dalolat qiladigan......
“ ”أخبرنا“ ”,حدثناkabi soʻzlar bilan naql
qiladi.
Muhaddislar mazkur qiyinchilikni yengillatish maqsadida roviyning oʻz
shayxidan bevosita eshitganini aniqlash.qanday.?
dastlab uning “Sahihayn” roviylaridan
ekanligini oʻrganishni tavsiya qilganlar
Ikkinchi guruh iboralar qatoriga,,,,
حدث“ ”,حكى“ ”,ذكر“ ”,قال
.....predlogi esa, “ado” lafzlaridan hisoblanmaydi, balki uning oʻrniga
qoʻllaniladi.
عن
Esda tutish lozimki, “anʼana” doim ham isnodda uzilish boʻlganda
qoʻllanilmaydi. Balki,.....
baʼzida hadis aytuvchi va uni yozib oluvchiga qulay
boʻlishi uchun ham “anʼana” uslubidan foydalaniladi.
Imom Buxoriy va Muslim Qutayba ibn Saiddan rivoyat qilgan
quyidagi hadis isnodi....
muttasil
Baʼzida roviy hadisni bevosita qabul qilmagan boʻlsa ham “”حدثنا
iborasini qoʻllashni odat qilgan boʻladi. Bu holda uning rivoyatlari
“tahammul”
iborasining yolgʻiz oʻziga tayangan holda “muttasil” deb baholanmaydi.
Har bir roviyning oʻz shayxidan hadisni eshitganini aniqlash.qanday ?
Bundagi
birinchi qadam sanaddagi har bir roviyning tarjimai holiga doir maʼlumotlarni
oʻrganiladi.
Xatib Bagʻdodiy oʻzining “al-Kifoya”sida
alohida toʻxtalib oʻtgan. Uning qayd qilishicha, takrorning koʻpligi hamda
hadislarni bir isnod bilan yozish zarurati sababli ,,,,,
tahammul siygʻalarini
“anʼana”ga qisqartirishga ruxsat berilgan.
Muhaddislar “tadlis” qiluvchi kishi deb sifatlangan
roviyning rivoyatlari sanadini tekshirib koʻrganlar. Asosiy eʼtibor uning...
“anʼana” yoʻli bilan naql qilgan xabarlariga qaratiladi.
Baʼzida roviylar xato qilib hadisni naql qilishda isnodning keyingi
tabaqalaridan biridagi .... iborasini boshqasi bilan almashtirib qoʻyadi.
“ado”
Muhaddislar “ado lafzlari”ning hadis isnodi uzluksizligini aniqlashdagi
ahamiyatiga alohida toʻxtalib,......
ularni ikkita guruhga boʻlganlar.
Amr ibn bu Salamaning Avzoiydan “munovala” orqali qabul qilgan
rivoyatlarni naql qilayotganda “tahammul” iboralaridan qaysi birini qoʻllash
borasidagi savoliga bergan javobida u .....
“haddasana” yoki “axbarana” ishlatmaslik,
balki “qola” va “ʼan”ni ishlatishni tavsiya qilgan.