sahobiy nomi orqali tahrij
hadisni sahobiy nomi orqali tahrij qilish qanday usuldir?
Sanadning yuqori roviysi (sahobiy) ma'lum bo'lganda, hadislarni "Musnad" to»plamlarida sahobiyning nomiga qarab izlash usuli. Bu usul
boshqa usullarga nisbatan oson hisoblanadi, chunki hadislar sahobiy nomidagi alohida boblarda jamlangan.
Hadis matnining birinchi so`zidan foydalanib taxrij qilish qachon qo`llaniladi?
Hadisning boshlang'ich so»zini aniqlab olinganda foydalaniladi. Agar bu masalada xulosa noto`g`ri bo'lib chiqsa, usuldan foydalanib
bo'lmaydi. Ushbu usul asosan mashhur hadislar uchun mufid.
G`arib hadis deganda nima tushuniladi?
G`arib hadis 4 so`zlashuvda kam iste`mol qilingani sababidan tushunarsiz bo'lgan so`zlar mavjud bo'lgan hadis. "G`arib al-hadis" ilmi
ushbu noyob va tushunarsiz so`zlarning ma`nolarini izohlash bilan shug`ullanadi.
Hadislarni mavzusi bo`yicha taxrij qilish uchun qaysi uchta manba guruhidan foydalaniladi?
(1) Barcha mavzulardagi hadislarni qamrab olgan to`plamlar 4 jome`lar, mustaxrajlar, mustadraklar; (2) Aksar mavzularni qamrab olgan
to»plamlar 4 sunanlar, musannaflar; (3) Alohida bir mavzuga bag`ishlangan to»plamlar 4 fazilat, targhib-tarhib kitoblari.
Hadisning matni so`l belgi ko»rsatganda (to`qimalik) qanday tadbirlar olinadi?
"Mavzuot" kitoblariga murojaat qilinadi. Mavzuot kitoblari alifbo tartibida yoki boblarga asoslangan. Masalan, Ali Qoriyning "Masnu` fi
ma`rifat al-hadis al-mavzu`" asari.
"Musnad Ahmad ibn Hanbal" nima va unda hadislar qanday tartiblangan?
Ahmad ibn Hanbalning mashhur hadis to»plami bo»lib, unda rivoyatlar sahobiylar nomiga asoslangan alohida boblarda jamlangan. Har
bir sahobiyning uyida keltirilgan hadislar birga to»plangan. Bu usul hadislarni roviyga asoslanib qidirish imkonini beradi.
Alifbo tartibida tuzilgan hadis to`plamlarining ilk misoli kim tomonidan yozilgan?
Abu Shujo» Daylamiy (4453509 h.) bo`lib, u o`zining "Firdavs al-axbor" kitobida ilk marta alifbo tartibidan foydalangan. Ushbu asarning
hadis iboralari fihristlarining ilk namunasi hisoblanadi
"al-Mu`jam al-mufahris li alfoz al-hadis an-nabaviy" nima va kimdir tayyorlagan?
Muhammad (s.a.v.) hadislaridagi so`z va iboralarning ko`rsatkichi bo`lib, "kutubi tis`a" asosida tuzilgan. Arent Yan Vensink va Leyden
universiteti sharqshunoslar guruhi tomonidan 7 jilddagi ensiklopediya sifatida tayyorlangan (1936-1969 yillar orasida).
"Mustaxraj" va "Mustadrak" o`rtasida asosiy farq nima?
Mustaxraj 4 oldingi muhaddisning asarini o`zining o`z sanadi bilan qayta rivoyat qilish. Mustadrak 4 oldingi muhaddisning shartiga
ko`ra kitobiga kiritmay qoldirgan hadislarni to`plab yangi asar yozish. Mustadrak to`ldirishga, mustaxraj esa qayta chiqarishga qaratilgan.
Qudsiy hadis orqali taxrij qilishda qanday manbalarga murojaat qilinadi?
Ibn Arabiyning "Mishkot al-Anvor" (101 qudsiy hadis sanadi bilan), Abdurrauf Munoviyning "al-Ithofot as-saniyya" (272 qudsiy hadis
alifbo tartibida, sanadsiz) to`plamlariga murojaat qilinadi.
Sahobiy nomi orqali taxrij qilishdagi asosiy muammo nima?
Rivoyatlarda har doim ham sahobiy aniq zikr qilinmaydi. Ba'zi hadislarda sanad to'liq keltirilmay, faqat birinchi roviy va matn beriladi.
Bu esa ushbu usulni har doim qo»llash imkoniyatini cheklaydi.
"Jam` al-javome`" asarida hadislarni tartiblashda qanday sistema qo`llangan?
Jaloliddin Suyutiy kitobni ikkiga bo`lgan: birinchi qismda qavliy hadislar birinchi so`ziga qarab alifbo tartibida, ikkinchi qismda esa fe`liy
hadislar sahobiylar musnadlariga qarab tartiblangan. Har bir hadisning manbasini ramz va sahobiy ismi bilan ko`rsatgan.
"al-Mu`jam al-mufahris" dan foydalanish qanday jarayondan iborat?
Noyob so`zni alifbo bo'yicha izlaymiz. Ko'rsatkichda unga tegishli barcha hadislar ro'yxati keltirilgan bo'lib, har biriga kitob, bob va hadis
raqami ko'rsatilgan. Ba'zi so'zlarda 50 dan ortiq ishora (havola) bo'lishi sababli tadqiqotchi tartib qoidalariga rioya qilishi kerak.
"Zavoid" to`plamlari qanday zaruratdan yuzaga kelgan?
Ishonchli roviy boshqa ishonchli roviy rivoyatida kelgan hadisni ziyoda lafzlar bilan rivoyat qildi. Muhaddislar bunday hadislarni bir joyga
to`plab, hadis ilmini boy va keng qilishni maqsad qildiler. Misol: Imom Haysamiyning zavoid to`plamlari.
Hadisning sanadi "musalsal" bo`lsa, undan qanday manbalardan foydalaniladi?
Jaloliddin Suyutiyning "al-Musalsalot al-kubro" (85 ta musalsal hadis), Muhammad ibn Abdulboqiy Ayyuliyning "al-Manohil as-salsala"
(212 ta musalsal hadis) kitoblaridan foydalaniladi.
"Musnad" to»plamlardan qanday farq bilan "Mu`jam"lar turli?
Mu`jamlarda hadislar sahodiy, shayx yoki shahar ismiga asoslangan alifbo tartibida joylashtiriladi. "al-Mu`jam al-kabir" 60 mingdan ortiq
rivoyatni o'z ichiga oladi. Mu`jamlar ko»pincha ummiy xalqning bilim olish zaruratini ko'zda tutib yozilgan.
Majiduddin Ibn Asir "Jome` al-usul" asarida hadis boblarini qanday tuzgan?
U kitoblarni va boblarni alifbo tartibida joylashtirgan. Kitobning oxirida joyi noaniq yoki tushunarsiz bo'lgan hadislar uchun alohida
bo'lim ajratgan va ularning ushbu bo'limga kiritilgan joylarini ko'rsatgan. Bu usul izlovchi uchun qidirish mashaqqatini yengillashtirib bergan.
Abu Is`hoq Harbiyning "G`arib al-hadis" asarining ahamiyati nima?
Bu asar asl manbalardan biri hisoblanadi, chunki muallif hadislarni o`z sanadi bilan rivoyat qilgan. Hozirgi kunda 5-jildi saqlanib qolgan
bo`lib, Makkadagi Ummul Quro universiteti tomonidan chop etilgan.
"Miftah kunuz as-sunna" asarida nechta hadis manbasidan hadislar jamlangan va uni kim tayyorlagan?
14 ta mashhur sunnat manbai jamlangan: Sahih Buxoriy, Muslim, Abu Dovud, Termiziy, Nasoiy, Ibn Moja, Dorimiy, Muvatto Molik,
Musnad Ahmad va boshqalar. Arent Yan Vensnik (Leyden universiteti professori) tayyorlagan, Muhammad Fuod Abdulboqiy arab tiliga tarjima
qilgan.
Isnodda "mursal" hollati bo'lsa, undan foydalanish uchun qanday asarlar zarur?
Abu Dovud Sijistoniy hamda Ibn Abu Hotim Roziyning "al-Marosil" kitoblaridan foydalaniladi. Bu kitoblar mursal hadislarni to'plagan
asarlar hisoblanadi.
Anas ibn Molikdan rivoyat qilingan hadisda sahobiy nomi orqali taxrij qilishning qanday bosqichlari mavjud?
Birinchi navbatda sanadning to'liq bo'lishini aniqlaymiz. Keyin "Musnad Ahmad" yoki "Mu`jam al-kabir" kabi manbalarda Anas ibn Malik
nomiga asoslangan bo»limda izlaymiz. So`ngra hadisni o`z isnodi va matni bilan topamiz. Agar keltirsa, boshqa manbalarning ko'rsatkichlarini
qaydlaymiz.
"al-Jome` as-sag`ir" bilan "al-Jome` al-kabir" o`rtasida nima farq bor?
"al-Jome` as-sag`ir" 10,031 ta hadis mavjud, "Jam` al-javome`"dan qisqa va hukmga doir bo'lmagan rivoyatlar tanlab olingan. "al-Jome` alkabir"
esa ilk o`tgan kitoblardagi BARCHA hadislarni bir joyga jamlash maqsadi bilan yozilgan, shuning uchun kattaroq hajmga ega.
Ibn Asirning "an-Nihoya fi g`arib al-hadis va al-asar" asari qanday ikkilamchi manba bo`ladi?
Muallif hadislarning sanadini to`liq keltirmagan, faqat sahobiy yoki tobeinni zikr qilgan. Bu tadqiqotchiga hadisni rivoyat qilgan roviyni
bilish orqali taxrij qilishda yordam beradi, lekin asl sanadni to`liq o`rganish uchun boshqa manbalarga murojaat zarurligi mavjud.
"Jome`", "Sunan" va "Musannaf" to`plamlarining tuzilishida asosiy farq qanday?
Jome` 4 BARCHA mavzular va boblarni qamrab oladi (aqida, ibodot, muomalot, tafsir, tarix). Sunan va Musannaf 4 asosan FIQHIY tartib
asosida (tahorat, salot, zakot, ro`za, haj, muomalot). Muvatto 4 Madina ahlining amaligiga asoslangan, fiqhiy tartibdagi hadislar.
Hadis matnida yoki sanadida "illat" yoki "mubhamlik" bo'lsa, ushbu holatlarda qanday asarlardan foydalaniladi?
Ibn Abu Hotim ar-Roziyning "Ilal al-hadis", Xatib Bag`dodiyning "al-Asmo al-mubhama fi al-anbo al-muhkama", Abu Zur`a Iroqiyning "al-
Mustafod min mubhamot al-matn va al-isnod" kitoblaridan foydalaniladi