(Blank)
Tilshunos nima?
Tilshunoslik - tilni, uning tuzilishini ishlashini va rivojlaishini organadigon fan .
Tilshunislikning asosiy maqsadlari ?
1: Umumiy tilshunislik
2: Xususiy tilshunoslik
3: Tarixiy tilshunoslik
4: Amaliy tilshunoslik
Tilshunoslikni asasiy vazifalari ?
1: Tilning kelib chiqishi va rivojlanishi
2: Til birliklarining shakl va ma`nosini taxlil kilishi
3: Nutkiy faoliyat jarayonini ilmiy asoslash
4: Tilning faoliyatidagi vazifalarni aniqlash
5: Tilning boshqa fanlar bilan boglik xolda organish
Mikrolingvistika nima ?
Bu- tilning faqat ichki , yani fonetik , leksik va grammatik tuzilishini organiladi .
Artikulatsion fonetika nima?
Bu- tovushlarning nutq organlari yordamida hosil bo‘lish jarayonini o‘rganadi
Fonologiya nima?
Bu-·fonetikaning nutq tovushlarining ma’no farqlovchi vazifasini o‘rganuvchi sohasi.
Bo‘g‘in haqida ma`lumot bering?
Bu nutqning eng kichik prosodik birligi bo‘lib, undosh va unli tovushlarning muayyan tartibda birikishi natijasida hosil bo‘ladi. Unli tovush bo‘g‘inning yadrosi hisoblanadi. Undosh tovushlar esa bo‘g‘in hosil qilishda unli atrofida joylashib, bo‘g‘in strukturasini tashkil etadi
Bo‘g‘inlarning tasnifi nechta va ularga misol keltiring?
1.Tarkibiga ko‘ra:
Ochiq bo‘g‘in: unli bilan tugaydi (ma-sa-la, bo-la).
Yopiq bo‘g‘in: undosh bilan tugaydi (kit-ob, yur-ak).
2.Fonetik tuzilishiga ko‘ra:
oYakka unli bo‘g‘in (o‘-na, a-ka).
Unli + undosh (ol, ot).
Undosh + unli (ba, ta).
Undosh + unli + undosh (bir, gul).
3.Bo‘g‘in hosil qiluvchi tovushga ko‘ra:
Unli bo‘g‘in hosil qiluvchi (unlilar asosida).
Undosh bo‘g‘in hosil qiluvchi (ba’zi tillarda [l], [m], [n], [r] bo‘g‘in hosil qilishi mumkin, masalan: ingliz tilida little [litl]
Lingvistik ahamiyati bu-?
·So‘zlarni talaffuz qilishda qulaylik yaratadi.
·She’r va musiqada ritm va taktni ta’minlaydi.
·Urg‘u va intonatsiyaning joylashishiga asos bo‘ladi.
Urg‘uning fonetik xususiyatlari ?
·Kuch urg‘usi — bo‘g‘in kuchliroq aytiladi.
·Musiqiy urg‘u — bo‘g‘in balandroq ohang bilan talaffuz qilinadi.
·Uzoqlik urg‘usi — bo‘g‘in cho‘ziqroq aytiladi.
Yozuv tushunchasi?
Yozuv – til birliklarini grafik belgilar yordamida ifodalash tizimi. U jamiyat taraqqiyoti, madaniyat va ilm-fan rivojining muhim omillaridan biridir
Turgun xat (kipu) nima?
Yozuvning eng qadimgi turlaridan biri . Har bir so'zramz ma'lum bir tarizda tugunli ipga mos keladi. Tugun yozuvi slavyan va shakdinaviya xalqlarida, Xitoyda, Yapiniyada, Janubiy Amerikada hindulari orasida, Avstraliya va Afrikada mavjud edi.
Yozuvning rivojlanish bosqichlari?
Piktografik Ideografik Ieroglifik Fonografiik
Til va nutq farki nima?
Til - qoidalar tizimi , nutq - amaldagi gapirish jarayonini organadi
Leksikologiya nima?
Bu - tilshunoslikning so`z boyligini (lug`atini) o`rganadigan bo`limi
Leksikologiaya so`zi yunonvha "lexis"- so`z va "logos" - ta`limot degan so`zlardan kelib chiqqan .
Leksikologiyaning turlari va uning organishlari ?
Leksikologiyaning turlari:
1. Umumiy leksikologiya – tilning umumiy so‘z boyligi qonuniyatlarini o‘rganadi.
2. Xususiy leksikologiya – ma’lum bir tilning (masalan, o‘zbek yoki ingliz tili) lug‘atini o‘rganadi.
3. Tarixiy leksikologiya – so‘zlarning tarixan o‘zgarishini o‘rganadi.
4. Amaliy leksikologiya – lug‘atlar tuzish, yangi so‘zlarni o‘rganish bilan shug‘ullanad
Alifbo nima va misol keltiring?
Bu - til tovushlarini ifodalovchi harflarning muayyan tartibda joylashgan majmuasi.
Masalan:
O‘zbek alifbosi lotin yozuvida 29 ta harfdan iborat:
A, B, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, Sh, T, U, V, X, Y, Z, Ch, Ng, O‘, G‘.
Logogramma nima?
Logogramma (yunoncha logos — “so‘z, ma’no” va gramma — “belgi, yozuv”) — bu bir belgi yoki yozuv orqali butun bir so‘z yoki ma’noni ifodalovchi yozuv birligi.
Maxsus yozuv — bu faqat ma’lum bir soha, kasb yoki guruh tomonidan ishlatiladigan, oddiy odamlar o‘qiy olmaydigan yozuv tizimidir.
Ya’ni, maxsus maqsadlar uchun yaratilgan yozuv turi.
Leksik ma`no va misol keltiring ?
Leksik- so‘z orqali ifodalanadigan predmet, hodisa, belgi, harakat haqidagi tushuncha.
•Masalan: “daraxt” – yashil o‘simlik, “kitob” – yozmaasar.
Iyeroglifik yozuvning o`qilishi?
• Belgilar o‘ngdan chapga, chapdan o‘ngga, yoki yuqoridan pastga yozilishi mumkin.
• Qaysi tomonga qarab o‘qish kerakligini belgilar (masalan, odam yoki hayvon rasmiga qarab) aniqlanadi.
Iptografikni ni kelib chiqishi ?
Iptografik yozuv insoniyat tarixidagi eng birinchi yozuv turi hisoblanadi.
• U miloddan avvalgi 4–3 ming yilliklarda paydo bo‘lgan.
• Dastlab misrliklar, shumerlar, hindlar, xitoylar va Meksika hududidagi mayyalar ishlatishgan.
Odamlar og‘zaki fikrni uzoq vaqtgacha saqlash uchun toshga, teriga yoki devorlarga rasm chizishgan
Alifbo tarixini qisqacha aytib bring?
Dastlab arab yozuvi o‘zbek tilida ishlatilgan (islom davrida).
• Keyin lotin yozuvi (1929–1940) va kirill yozuvi (1940–1993) ishlatilgan.
• Hozirda lotin yozuvi asosida yangi o‘zbek alifbosi ishlatiladi.
Orforgrafiya nima va uning asosiy qoidalari ?
ORFOGRAFIYA (ORTOGRAFIYA)
Orfografiya — bu so‘zlarni to‘g‘ri yozish qoidalarini o‘rganadigan tilshunoslik bo‘limi.
Ya’ni, so‘zlarni qanday yozish kerakligi me’yorga solinadi.
✳️ Orfografiyaning asosiy qoidalari:
1. So‘zlarning to‘g‘ri yozilishi (kitob, yo‘ldosh, maktab).
2. Bosh harf bilan yozish (Toshkent, O‘zbekiston).
3. Qo‘shib yozish, ajratib yozish, defis bilan yozish qoidalari.
4. Imlo lug‘ati – so‘zlarning to‘g‘ri yozilishini ko‘rsatadi.
Etimologiya va uning tilshunoslikdagi o‘rni va misol keltiring?
Etimologiya va uning tilshunoslikdagi o‘rni
•Etimologiya – so‘zlarning kelib chiqishi, tarixiy ildizi vadastlabki ma’nosini o‘rganadigan bo‘lim.
•Masalan:
o“kitob” – arabcha “kitāb” (yozilgan narsа).
o“maktab” – arabcha “maktab” (o‘quv joyi).
o“doston” – forscha “dāstān” (hikoya, qissa).
•Etimologiya orqali tilning tarixiy qatlamlari, o‘zlashmaso‘zlar, milliy va xalqaro leksika o‘rganiladi.