Джеопарди!

Тұз

100

Егер HCl мен NaOH әрекеттессе, қандай зат түзіледі және реакцияның типін атаңыздар

 💡 Жауап: NaCl және H₂O түзіледі; реакция — нейтралдану реакциясы.

200

Берілген ерітінділердің қай жұбын араластырғанда реакция жүреді?

1. NaCl + KNO₃

2. BaCl₂ + Na₂SO₄

3. K₂SO₄ + NaNO₃

💡 Жауап: Тек 2) жүреді:
BaCl₂ + Na₂SO₄ → BaSO₄↓ + 2NaCl

Себебі BaSO₄ — ерімейтін тұнба.
Қалған реакцияларда барлық тұздар суда ериді → реакция жоқ.

300

Реакция теңдеуін жазыңыздар:
CuSO₄ + NaCl → ?

Жауапты түсіндіріңіздер

💡 Жауап: Реакция жүрмейді!
Себебі ион алмасу болғанда жаңа зат (тұнба, газ, әлсіз электролит) түзілуі керек.
Ал мұнда барлық тұздар — ерігіш, сондықтан реакция болмайды.

400

Судың үстінде сөндірілмеген әк (CaO) қалды.
Оған көмірқышқыл газы (CO₂) жіберілді.
Тұз түзілудегі 2 жолды реакцияны жазып,не түзілгенін айтыңыздар

💡 Жауап:

1. Алдымен CaO + H₂O → Ca(OH)₂

2. Кейін Ca(OH)₂ + CO₂ → CaCO₃↓ + H₂O

Нәтижесінде — тұз (CaCO₃) түзіледі.
Бұл процесс табиғатта әктастың түзілуімен ұқсас 🌍

500

Тұз А ерітіндісімен әрекеттескенде тұнба түзеді:
А + AgNO₃ → тұнба
Бірақ А + BaCl₂ → реакция жүрмейді.
А тұзы қандай болуы мүмкін?

Таңдаңыздар:NaCl,Na₂SO₄,Na₃PO₄

💡 Жауап:
Егер Ag⁺ ионымен тұнба түзілсе — онда А құрамында Cl⁻ бар.

NaCl + AgNO₃ → AgCl↓ + NaNO₃

Ал егер Ba тұнба түзбесе — демек құрамында SO₄⁻ PO4 жоқ.
Сондықтан А — NaCl

Қышқыл

100

Қышқыл дегеніміз не және оның құрамында қандай ион болады?
Мысал келтіріңіздер

💡 Жауап:
Қышқыл — құрамында сутек (H⁺) ионы бар және суда осы ионды бөліп шығаратын зат.
Мысалы: HCl → H⁺ + Cl⁻, H₂SO₄ → 2H⁺ + SO₄²⁻

200

Лабораторияда екі сұйық берілген: бірінде — HCl, екіншісінде — NaOH.
Оларды сыртқы белгілері арқылы лакмус индикаторымен ажыратуға болады.Қандай өзгеріс болады?

💡 Жауап:
→ Индикатор қолданылады:
Мысалы, лакмус — қышқылда қызыл, ал сілтіде көк түске боялады.

300

Оқушы былай деп реакция жазды:
Cu + HCl → CuCl₂ + H₂↑
Бірақ реакция жүрмеді.
1)Неліктен бұл реакция жүрмеді және 

2)қай қышқылмен мыс  әрекеттесе алады?(керек болса реакциямен дәлелдеңіздер)

Таңдаулар:HNO3(конц),H3PO4

1)себебі — мыс (Cu) сутектен электрохимиялық белсенділігі төмен, сондықтан ол жай қышқылдармен (HCl, H₂SO₄ сұйылтылған) әрекеттеспейді.
Яғни, ол сутекті ығыстыра алмайды.
Сондықтан реакция жүрмейді

2)Ал мыс тек тотықтырғыш қышқылдармен,  азот қышқылымен әрекеттеседі:
Cu + 4HNO₃(конц.) → Cu(NO₃)₂ + 2NO₂↑ + 2H₂O

Ал фосфор қышқылы тотықтырғыш емес, мыс сутектен белсенді емес

400

Мұғалім төрт пробирка берді:
A, B, C, D
Олардың әрқайсысында әртүрлі зат бар:

 тұз қышқылы (HCl), күкірт қышқылы (H₂SO₄), натрий гидроксиді (NaOH), дистилденген су (H₂O)

Оқушы келесі әрекеттерді орындады:Барлық пробиркаға лакмус қағазын батырды.

• Екі қышқыл көк лакмустан қызылға айналды.

• Біреуінде— қызыл лакмус көкке айналды.

• Біреуінде— еш өзгеріс жоқ.
  
  Қай қышқыл екенін және орталарын анықтаңыздар
  
  
  
  

HCl және H₂SO₄ көк лакмусты қызылға айналдырды-Қышқыл орта бар екенін көрсетеді

NaOH қызыл лакмусты көкке айналдырды-Сілтілік орта

H₂O — өзгеріс жоқ-Бейтарап орта

500

Сізде Na₂SO₄ тұзының массасы 14,48 г белгілі. Бұл тұз натрий гидроксидімен (NaOH)  күкірт қышқылы (H₂SO₄) әрекеттесуі нәтижесінде түзіледі.

Есептеңіздер:

1. H₂SO₄ зат мөлшері (мольмен)

2. H₂SO₄ массасы (грамммен)

3. H₂SO₄ көлемі (л)

Жауабы:n(H2SO4)=0,102моль,m(H2SO4)=10 г,V(H2SO4)=2,2848л

Шешімі:1-қадам. 

n(Na2SO4)=m/M=14,48/142≈0,102 моль

2-қадам. H₂SO₄ зат мөлшері

Реакциядан көріп тұрғанымыздай: 1 моль H₂SO₄ → 1 моль Na₂SO₄

n(H2SO4)=n(Na2SO4)=0,102 моль 

3-қадам

m(H2SO4)=n⋅M=0,102моль⋅98г/моль≈10г

4-қадам:

V(H2SO4)=n*Vm =0,102моль*22,4 л/моль=2,2848л

Негіз

100

Негіздер дегеніміз не? Мысал келтіріңіздер

💡Жауап:
Негіздер — құрамында металл катионы мен гидроксид (OH⁻) анионы бар заттар.
Мысал: NaOH, KOH, Ca(OH)₂.

200

Cu(OH)₂ және NaOH — екеуі де негіз.
Неліктен Cu(OH)₂ — тұнба, ал NaOH — ерітінді түрінде болады?

💡Жауап:
Cu(OH)₂ суда ерімейді (ерімейтін негіз),
ал NaOH — суда жақсы еритін сілті.
→ Сондықтан Cu(OH)₂ — көк тұнба, NaOH — мөлдір ерітінді.

300

 Негіздер мен қышқылдардың арасындағы реакция қалай аталады?
Мысал келтіріңіздер, және неге бұл реакция “бейтараптану” деп аталады?

💡Жауап:
Реакция — бейтараптану реакциясы, себебі қышқыл мен негіз әрекеттесіп тұз және су түзеді.
Мысалы:
NaOH + HCl → NaCl + H₂O
→ Ерітіндінің рН ≈ 7 болады (бейтарап орта).

400

1️⃣ Cu(OH)₂ → …
(Қыздырғанда не болады?)

2️⃣ Ca(OH)₂ + CO₂ → …
(Газ әдетте әктастан бөлінеді — не түзіледі?)

3️⃣ NaOH + Zn → …
(Реакция жүреді ме? Егер жүрсе — неге?)

💡 Жауап:

1) Cu(OH)₂ → CuO + H₂O
(Қыздырғанда мыс(II) гидроксиді ыдырап, қара түсті мыс(II) оксидін түзеді.)

2) Ca(OH)₂ + CO₂ → CaCO₃↓ + H₂O
(Кальций карбонаты — ақ тұнба түзіледі, бұл реакция әк суын лайлайды.)

3) NaOH + Zn → Na₂ZnO₂ + H₂↑
(Реакция жүреді, себебі Zn амфотерлі металл. Ол сілтімен әрекеттесіп натрий цинкаты түзеді.)

500

Мыс сульфатынан алынған мыс гидроксидін ыдырату арқылы 20 г мыс (II) оксиді алынды. Мыс сульфатының массасын табыңыз.

Жауабы:40,194 г

Оксид

100

Оксид дегеніміз не? Мысал келтіріңіздер

Жауап:
Оксид — элементтің оттегімен қосылысы.
Мысал: CO₂, FeO, Na₂O, SO₃

200

Тәжірибе:
Төрт оксидтің ерітінділері суға қосылды:

1️⃣ CO₂
2️⃣ Na₂O
3️⃣ Al₂O₃
4️⃣ SiO2

Сұрақ:

• Қайсысы сумен әрекеттесіп негіз немесе қышқыл түзеді?

• Қайсысы әрекеттеспейді? Неліктен?

💡 Жауап:

Сумен әрекеттесетін оксидтер:

• CO₂ + H₂O → H₂CO₃ (қышқыл)

• Na₂O + H₂O → 2NaOH (негіз)

Сумен әрекеттеспейтін оксидтер:

• Al₂O₃ — амфотерлі оксид, суда әрекеттеспейді (тек күшті сілті немесе қышқылмен әрекеттеседі)

  • SiO₂ — қышқылдық оксид, бірақ суда іс жүзінде ерімейді.Ол тек күшті сілтімен немесе HF сияқты күшті қышқылмен әрекеттеседі.

300

Презентацияда көрсетілген “оксидтер жіктелуі” схемасын жазыңыздар

Мұғалім тексереді

400

Мына оксидтермен реакцияларды жалғастырыңыздар:

Қайсысында реакция жүреді, қайсысында — жоқ екенін анықтаңыздар.Түзілу өнімдерін атаңыздар.

1️⃣ CO₂ + CaO → …

(Тек кейбір оксидтер бір-бірімен әрекеттеседі — бұл олардың табиғатына байланысты.)

2️⃣ SO₃ + H₂O → …

(Бұл реакцияны білу — ауадағы қышқыл жаңбырдың себебін түсінуге көмектеседі.)

3️⃣ CuO + H₂ → …

(Қыздырғанда не болады?)

💡 Жауап:

1) CO₂ + CaO → CaCO₃
(Қышқылдық оксид + негіздік оксид → тұз. Бұл реакцияда кальций карбонаты түзіледі.)

2) SO₃ + H₂O → H₂SO₄
(Күкірт триоксиді — қышқылдық оксид, сумен әрекеттесіп күкірт қышқылын түзеді.)

3) CuO + H₂ → Cu + H₂O
(Қыздырғанда сутек мыс(II) оксидін тотықсыздандырады, нәтижесінде таза мыс түзіледі.)

500

Тәжірибе:
Пробиркада су + фенолфталеин бар.

• Бір оксид қосылды → ерітінді қызғылт түске боялды.

• Кейін CO₂ газын қосқанда, түс жоғалды, ақ тұнба түзіледі.

Сұрақ:
Қай оксид бұл реакцияны тудыра алады? Таңдаңыздар:

A) CaO
B) Al₂O₃
C) CO

Жауапты дәлелдеңіздер,реакцияларды жазыңыздар

💡 Жауап:

Дұрыс жауап: A) CaO

Неліктен:

• CaO + H₂O → Ca(OH)₂ → сілтілік орта → фенолфталеин қызғылт.

• CO₂ қосқанда: Ca(OH)₂ + CO₂ → CaCO₃↓ + H₂O →  ақ тұнба.

• Al₂O₃ — амфотерлі оксид, бірақ судың үстінде әрекеттеспейді (тек күшті сілтімен).

• CO — бейтарап газ, сумен әрекеттеспейді.

Периодтық жүйе

100

Периодтық жүйе дегеніміз не?

Жауап:
Менделеев жасаған химиялық элементтердің жүйелі кестесі.
Элементтер атом нөміріне қарай орналастырылған және қасиеттері периодтық қайталанады.

200

Д.И.Менделеевтің периодтық заңын айту керек

Элементтердің және олардың қосылыстарының химиялық қасиеттері ядроларының зарядына периодты тәуелділікте болады

300

Берілген элементтер:
F, Cl, Br, I, At

Сұрақ:
Төмендегі қасиеттер бойынша галогендерді өсу/төмендеу ретімен орналастырыңыз:

1️⃣ Металдық қасиет (↑)
2️⃣ Бейметалдық қасиет (↑)
3️⃣ Электронтартқыштық (электронтерістілігі, ↑)
4️⃣ Атом радиусы (↑)

Жауабыңызды түсіндіріңіз

💡 Жауап:

1. Металдық қасиет (↑):
F < Cl < Br < I < At

• Себебі топ бойынша төменге түскен сайын металдық қасиет артады.

2. Бейметалдық қасиет (↑):
At < I < Br < Cl < F

• Себебі топ бойынша жоғарыға көтерілген сайын бейметалдық қасиет күшейеді.

3. Электртерістілігі (↑):
At < I < Br < Cl < F

• Электрон тартқыштық жоғарыға қарай ↑, F ең белсенді, At ең аз.

4. Атом радиусы (↑):
F < Cl < Br < I < At

• Топ бойынша төменге түскен сайын атом радиусы ұлғайып, сыртқы электрон торлары көбейеді.

400

Үш элементтің қасиеттері берілген:

1️⃣ A: 1 топ элементі, суда өте тез әрекеттеседі.
2️⃣ B: 17 топ элементі, бейтарап газбен әрекеттеспейді.
3️⃣ C: 2 топ элементі, суда баяу әрекеттеседі, тұз түзеді.

Сұрақ:

• A, B, C элементтері кімдер? Таңда: Li, Cl₂, Ca

• Периодтық жүйеде топқа байланысты нені анықтай аламыз?

Жауап:

• A → Li (1 топ, алкалиндік металл, белсенді)

• B → Cl₂ (17 топ, галоген, бейтарап газбен әрекеттеспейді)

• C → Ca (2 топ, бейтарап метал, суда баяу әрекеттеседі)

Түсіндірме:

• Периодтық жүйеде элементтер бір топқа біріктірілген. Бір топтағы элементтердің химиялық қасиеттері ұқсас болады, өйткені олардың сыртқы электрон саны бірдей.
  Сондықтан олардың реакцияға түсу қабілеті (белсенділігі), реакцияның жылдамдығы, және қандай тұздар түзетіні — бәрі де сол топтағы орнына байланысты.

500

Тәжірибе:
Зертханада үш пробирка бар:

1️⃣ A элементі + су → ерітінді қызғылт түске боялды (фенолфталеин қосылған)
2️⃣ B элементі + су → баяу әрекеттеседі
3️⃣ C элементі + Cl₂ → орын алмастыру реакциясы жүреді, Br₂ бөлінді

Сұрақ:

• A, B, C элементтерін анықта: KBr, Ca, K

• Топ бойынша қандай қорытынды шықты?

💡 Жауап:

• A → K (1 топ, алкалиндік металл, суда белсенді, фенолфталеин қызғылт)

• B → Ca (2 топ, суда баяу әрекеттеседі, сілтілік орта жеткіліксіз)

• C → Cl₂ (17 топ, галоген, орын алмастыру реакциясы)

Реакциялар:

• 2K + 2H₂O → 2KOH + H₂↑ → ерітінді сілтілік, фенолфталеин қызғылт

• Ca + H₂O → Ca(OH)₂ + H₂↑ → баяу

• Cl₂ + 2KBr → Br₂ + 2KCl

Қорытынды:

• 1 топ элементтері суда белсенді, сілті түзеді.

• 2 топ баяу реакция жасайды.

• 17 топ — галогендер орын алмастыруға қабілетті.