Сөзжасам тарихы
Сөзжасам нені зерттейді?
Сөзжасам — тіл білімінің сөздердің жасалу жолдарын, яғни жаңа сөздердің қалай жасалатынын зерттейтін бөлімі.
Қазақ тілінің қазіргі күрделі сөзжасамдық жүйесі қай тілден бастау алған?
Көне түркі тілі
Cөзжасамның неше тәсілдері бар?
3
Түбір сөзге анықтама бер?
Түбір сөз деп лексикалық мағына беретін, сөздікте белгілі орны бар, белгілі бір сөз табына жататын сөздер аталады.
Сөзжасамдыө мағына нені зерттейді?
ол туынды сөздің мағынасының қалай жасалғанын, негіз сөз бен негізді сөздердің жасалуын зерттейді.
Ресейде сөзжасам мәселесін зерттеп, ол туралы дәлелді пікір айтқан ғалымдар?
Г.О. Винокур, Е.С. Кубряков, Е.А.Земская, Н.Д.Арутюнова, А.Н.Тихонов, И.С.Улухановтар
Тілдің сөзжасам жүйесінің толығып отыруы неге байланысты?
Қоғам дамуына, жаңа ұғымдар мен түсініктердің пайда болуына байланысты.
Яғни, қоғам өзгеріп, жаңа заттар, құбылыстар, мамандықтар т.б. пайда болған сайын, оларды атау үшін жаңа сөздер жасалады. Осылайша сөзжасам жүйесі үнемі толығып отырады.
Аналитикалык тәсіл деп нені атаймыз?
Аналитикалык тәсіл деп екі я онан да көп сөзден бір лексикалық мағыналы сөздің жасалуы аталады. Мысалы, Екібастұз, Нұрдәулет, Қызылорда, баспасөз, он сегіз, келіп кет т.б. Бұл мысалдардың біріншісі үш сөзден, қалғандары екі сөзден құралған.
–шы/ші жұрнағы қандай жұрнақ және оған мысал келтір
Сөз тудырушы
оқу+шы
ән+ші
сату+шы
сурет+ші
Қара, бас, жол, көз сөздерінің сөзжасамдық мағынасын анықта
Лексика-семантикалық тәсіл арқылы жасалған бұл сөздер 2 немесе одан да көп мағынаға ие. Мысалы:
1. Қара:
• Көріп байқау (қарап көру).
• Түсі қара (қара түсті).
2. Бас:
• Адамның дене мүшесі (бас).
• Бір нәрсенің ең жоғарғы бөлігі (таудың басы).
3. Жол:
• Көлік жүретін жол (асфальт жол).
• Бағыт, бағытталған бағыт (өмір жолы).
4. Көз:
• Адамның көру мүшесі (көз).
• Қарашықтың немесе бұлақтың көзінен шыққан су (бұлақ көзі).
Казақ тіл білімінде сөзжасамның дербес сала ретінде танылуы қай жылға жатады?
1989 жылы шыққан «Қазіргі қазақ тілінің сөзжасам жүйесі» атты монографияда сөзжасам қазақ тіл білімінің жеке саласы деп дәлелденді.
Жаңа сөз жасауға тілдегі түбірлердің барлық түрі қатыса алады. Оларды атап айтып бер?
Жаңа сөз жасауға тілдегі түбірлердің барлық түрі қатыса алады. Оларды атағанда, мынадай: негізгі түбір, туынды түбір, біріккен сөз, қос сөз, қысқарған сөз
Сөзжасамның аналитикалық тәсілі қай елдерде негізі тәсіл болып есептеледі?
Қытай, жапон
Екі сыңара да қазақтың төл сөздерінен жасалған біріккен сөздерге мысал келтір
«ақы» сыңары арқылы жасалған сөздер: жәрдемақы (пособие), зейнетақы (пенсия), төлемақы (платеж), шәкіртақы (степендия), қаламақы (гонорар), т.б. «хат» сыңары арқылы жасалған сөздер: жеделхат (телеграмма) «бақ» сыңары арқылы жасалған сөздер: мұхитбақ (океонариум), саябақ (парк) «жай» сыңары арқылы жасалған сөздер: мұражай(музей), саяжай (дача), шипажай (санаторий) -кер, -гер компоненті арқылы жасалған сөздер: талапкер (абитуриент), жалгер (арендатор), даугер (истец), заңгер (юрист).
Аналитикалық тәсіл арқылы жасалған туынды сөздердің сөзжасамдық мағынасының синтетикалық тәсіл арқылы жасалған туынды түбірлердің мағынасынан негізгі бір ерекшілігі бар ма?
Ия бар
Аналитикалық тәсіл екі түбір сөздің бірігуі арқылы жаңа мағынаға ие болса, синтетикалық тәсіл жұрнақ қосу арқылы жаңа мағына тудырады