Өсімдіктер биотехнологиясы
Қандай өсімдіктер биотехнологиясында қолданылатын алғашқы трансгенді өсімдіктердің бірі болып табылады?
Алғашқы трансгенді өсімдіктердің бірі — Genetically Modified (GM) темекі өсімдігі, ол 1980 жылдары пайда болды.
Гендік инженерияның жануарларға қолданылатын негізгі әдістері қандай?
Генді енгізу (трансгенез)
Генді өшіру (нокаут)
CRISPR-Cas9 геномды редакциялау
Рекомбинантты ДНҚ технологиясы арқылы өндірілетін дәрі-дәрмектерге мысал келтіріңіз.
Инсулин, эритропоэтин, өсу гормондары және кейбір вакциналар (мысалы, гепатит В-ға қарсы вакцина).
Биоиндикатор дегеніміз не және оның экологиядағы рөлі қандай?
Биоиндикатор – белгілі бір организм немесе олардың қауымдастығы қоршаған ортаның ластану деңгейін немесе жағдайын көрсетеді. Мысалы, қыналар ауадағы күкірт диоксидінің мөлшерін анықтауда қолданылады.
Алғашқы сәтті клондалған жануар
Долли қойы
Өсімдіктердің биотехнологиясында қандай құралдар мен әдістер қолданылады?
Өсімдік биотехнологиясында қолданылатын құралдар мен әдістерге гель-электрофорез, ПТР (полимеразды тізбекті реакция), генетикалық клондау және трансгенді технологиялар кіреді.
Жануарлардың трансгенділігі қандай мақсаттарда қолданылады?(Кемінде 2 мақсатын атап өтіңіз)
Фармацевтикалық өнімдерді өндіру (биофармацевтика)
Азық-түлік сапасын жақсарту
Ауруларға төзімділік арттыру
Ғылыми зерттеулер (модельдік жануарлар)
Гендік терапия дегеніміз не? Оның мақсаты қандай?
Гендік терапия – бұл гендерді қолдану арқылы ауруларды емдеу әдісі. Ол зақымдалған гендерді түзету немесе жаңа гендерді енгізу арқылы денсаулықты қалпына келтіруге бағытталған.
Биологиялық пестицидтер дегеніміз не және олардың экология үшін артықшылықтары қандай?
Биопестицидтер – өсімдіктер мен топырақтың зиянкестерін бақылау үшін қолданылатын табиғи микроорганизмдер немесе қосылыстар. Артықшылықтары:
• Химиялық пестицидтерге қарағанда экологиялық қауіпсіз.
• Зиянкестердің төзімділігін төмендетеді.
• Қоршаған ортаға уыттылығы аз.
19 ғасырда биотехнологияның дамуына әсер еткен «балшық араласу» (mixed fermentation) әдісін алғаш рет кім қолданды?
Луи Пастер. Оның балшық араласу әдісі шарап өндірісінде микробиологиялық процестерді зерттеуге негіз болды.
Өсімдіктердің биотехнологиясында қолданылатын генетикалық маркерлер дегеніміз не?
Генетикалық маркерлер — бұл генетикалық өзгерістерді немесе қызығушылық тудыратын қасиеттерді бақылауға көмектесетін арнайы гендер немесе ДНҚ секвенциялары.
Трансгенді жануарлардың мысалдарын атаңыз.
Трансгенді тышқандар (ауруларды зерттеу үшін)
Жасыл флуоресцентті ақуызбен (GFP) өзгертілген балықтар
“Фарма-сиырлар” (адам ақуыздарын сүтте өндіреді)
Антибиотиктерді биотехнологиялық әдіспен өндіру қалай жүзеге асады?
Антибиотиктер табиғи түрде микроорганизмдерден (мысалы, саңырауқұлақтардан) алынып, биореакторларда көбейтіледі. Генетикалық инженерия микроорганизмдерді жоғары өнімділікті штаммдарға түрлендіру үшін қолданылады.
Экологиялық апаттардан кейінгі суды тазартуда биотехнологияның қандай тәсілдері қолданылады?
Микробтық биофильтрлер арқылы ластаушы заттарды ыдырату.
• Мұнай дақтарын ыдырататын бактерияларды пайдалану (Pseudomonas putida).
• Биоадсорбенттер арқылы ауыр металдарды сіңіру.
Генетикалық материалды анықтап, оның құрылымын ашқан ғалымдар кімдер және олардың ашылуы биотехнологияның дамуына қалай әсер етті?
Джеймс Уотсон мен Фрэнсис Крик. 1953 жылы олар ДНҚ молекуласының қос спиральды құрылымын ашты, бұл генетикалық инженерияның негізін қалады.
Трансгенді” және “генетикалық түрленген” өсімдіктер арасындағы айырмашылық қандай?
Трансгенді өсімдіктерге басқа ағзадан ген енгізілген болса, генетикалық түрленген өсімдіктер жалпы алғанда табиғи немесе жасанды әдістер арқылы олардың генетикалық құрамын өзгерткен өсімдіктер болып табылады.
Биотехнологияда жануарлардың дің жасушалары не үшін қолданылады?
Организмнің зақымдалған тіндерін қалпына келтіру
Генетикалық ауруларды емдеу
Органоидтарды жасау
Медициналық биотехнологияда қандай ауруларды емдеу үшін дің жасушалары қолданылады?
Дің жасушалары жүрек аурулары, қант диабеті, Паркинсон ауруы, омыртқа жарақаттары және остеоартрит сияқты ауруларды емдеу үшін қолданылады.
“Көміртекті бейтараптық” (carbon neutrality) мақсатында биотехнология қандай рөл атқарады?
Биотехнология биоотын өндіру, биосорбция арқылы көмірқышқыл газын сіңіру, және көміртегі циклын реттейтін микробтық технологияларды қолдану арқылы көміртекті бейтараптықты қамтамасыз етуге көмектеседі.
Қай ғалымдардың зерттеулері арқылы генетикалық кодтың үштік жүйесі анықталды?
Мэтью Мессельсон мен Франсис Крик.
Трансгенді өсімдіктерді өндіру үшін қандай басты генетикалық құралдар қолданылады?
Трансгенді өсімдіктерді жасау үшін Agrobacterium tumefaciens, генетикалық клондау және CRISPR-Cas9 әдістері қолданылады.
Жасушалық қайта бағдарламалау дегеніміз не?
Соматикалық жасушаларды дің жасушаларына айналдыру процесі. Бұл көбінесе Yamanaka факторлары (OCT4, SOX2, KLF4, c-MYC) арқылы жүзеге асады.
Биотехнологиялық әдістер арқылы жасалатын биопротездердің артықшылықтары қандай?
Ағзаға сәйкес келеді (иммундық реакция тудырмайды);
Ұлпалармен жақсы интеграцияланады;
Қалпына келтіру процестерін жақсартады.
Ауыр металдармен ластанған топырақты тазарту үшін қандай биотехнологиялық әдістер қолданылады?
Фиторемедиация: металдарды жинайтын өсімдіктерді пайдалану.
• Биосорбция: микроорганизмдер мен биополимерлер арқылы ауыр металдарды сіңіру.
• Микробтық десульфуризация: күкіртті қосылыстар арқылы ауыр металдарды тұнбаға түсіру.
Биотехнологияның бірінші өнеркәсіптік қосымшасы қай кезде пайда болды?
1970 жылдардың басында ашытқылар мен бактериялар негізінде алғашқы биоинженерлік өнімдер өндірілді.