1
Jarh va ta’dil atamalarini tizimli ravishda tabaqalarga ajratishni birinchi bo‘lib kim boshlab bergan va uning ishini kimlar davom ettirgan?
Bu ishni birinchi bo‘lib Ibn Abu Hotim boshlagan; keyinchalik Ibn Saloh, Imom Zahabiy, Zayniddin Iroqiy, Ibn Hajar Asqaloniy va Saxoviy kabi olimlar davom ettirishgan
Ibn Abu Hotim tasnifiga ko‘ra, qaysi atamalar bilan madh etilgan roviylarning rivoyatlari to‘g‘ridan-to‘g‘ri shar’iy dalil bo‘la oladi?
“Siqa” (ثقة), “mutqin” (متقن) yoki “sabt” (ثبت) atamalari bilan tavsiflangan roviylar rivoyati dalil sifatida qabul qilinadi
Ibn Abu Hotimning 2-guruhiga kiruvchi “saduq” va “la ba’sa bihi” kabi atamalar qo‘llanilgan roviylarning hadislari qanday holatda shar’iy dalil sifatida qabul qilinadi?
Ularning rivoyatlari yozib olinadi va “siqa” roviylar rivoyatlari bilan qiyoslanadi; agar muvofiqlik aniqlansa, dalil sifatida qabul qilinadi
Nima uchun Imom Zahabiy va Iroqiy ta’dil darajalarini 5 taga, Ibn Hajar esa 6 taga yetkazgan? Bu yangi atamalar paydo bo‘lgani bilan bog‘liqmi?
Yo‘q, bu yangi atamalar yaratilishi emas, balki mavjud atamalarni takrorlash (masalan, “siqa siqa”) yoki ularni bir-biriga qo‘shish orqali amalga oshirilgan
Jarh atamalarining eng yuqori (eng og‘ir) tabaqasida qaysi so‘zlar qo‘llaniladi?
“Kazzob” (yolg‘onchi), “zohib al-hadis” va “matruk al-hadis” kabi atamalar qo‘llaniladi va bunday roviylarning hadisi mutloq tark etiladi
Ibn Hajar tasnifida 1-tabaqaga kimlar kiritilgan va ularning adolati qanday sobit bo‘lgan?
Sahobiylar kiritilgan; ularning adolati Qur’on, sunnat va ijmo’ orqali sobit bo‘lgan
Ta’dilning 2-tabaqasidagi “af’alu” (أفعل) vaznidagi orttirma sifatlarga 3 ta misol keltiring.
“Avsaq an-nos” (odamlarning eng ishonchlisi), “asbat an-nos” va “azbat an-nos”
3-tabaqada qo‘llaniladigan “siqa-sabt” yoki “siqa-mutqin” kabi birikmalarning 4-tabaqadagi “siqa” atamasidan farqi nimada?
3-tabaqada sifatlar takrorlanadi yoki ikki xil kuchli sifat birlashtiriladi, bu esa ishonchlilik darajasi yanada yuqoriligini bildiradi
Nima uchun 5-tabaqadagi “saduq” yoki “ma’mun” kabi atamalar bilan sifatlangan roviylarning hadisi shar’iy dalil uchun yetarli emas?
Chunki bu atamalar roviyning adolati haqida ijobiy baho bersa-da, uning zabt (aniqlik va xotira) darajasi haqida yetarli ma’lumot bermaydi
Ta’dilning eng quyi (6-tabaqa) darajasidagi “maqbul” yoki “shayx” kabi atamalar qo‘llanilgan roviyning hadisi qanday o‘rganiladi?
Ularning hadislari yozib olinadi va zabti alohida tekshirilgandan keyingina rivoyatga yakuniy hukm chiqariladi
Jarhning 1-tabaqasidagi “layyin al-hadis” yoki “sayyi al-hifz” atamalari roviyning rivoyatiga qanday ta’sir qiladi?
Bu jarhning eng yengil darajasi bo‘lib, bunday roviylarning rivoyatlari e’tiborga olinadi (tekshirish uchun yoziladi)
2-darajali jarh atamalari (“zaif”, “munkar”) bilan 3-darajali (“laysa bi siqa”, “laysa bishay”) atamalar o‘rtasidagi amaliy farq nimada?
2-darajadagilar e’tiborga olinadi, 3-darajadagilarning rivoyatlari esa na dalil bo‘ladi, na e’tibor uchun yoziladi
“Fiyh nazar” (unda shubha bor) va “sakatu ‘anh” (u haqda sukut qilishgan) atamalari Ibn Hajar tasnifida qaysi tabaqaga kiritilgan?
Ular jarhning 1-tabaqasiga (eng yengil darajaga) kiritilgan
4-tabaqadagi “yasriqu al-hadis” (hadis o‘g‘irlaydi) yoki “matruk” atamalari qanday huquqiy maqomga ega?
Ularning rivoyatlari shar’iy dalil hisoblanmaydi va e’tibor nuqtayi nazaridan ham yozilmaydi
Jarhning 6-tabaqasida qo‘llaniladigan “akzab an-nos” (odamlarning eng yolg‘onchisi) atamasi 5-tabaqadagi “kazzob”dan nimasi bilan farq qiladi?
6-tabaqada sifat orttirma darajada (mubolag‘a bilan) qo‘llanilib, yolg‘onchilikning eng yuqori cho‘qqisini anglatadi
Nima uchun “ka-annahu mus’haf” (xuddi Qur’onning o‘zi) atamasi ta’dilning 4-tabaqasiga kiritilgan?
Bu ibora roviyning hadisni xuddi Mus’hafdek o‘ta aniqlik bilan yodlaganiga ishoradir
Ibn Abu Hotim tasnifidagi “shayx” atamasi bilan “solih al-hadis” atamasi o‘rtasidagi farqni tushuntiring.
“Shayx” 3-guruhga kirib, rivoyati yoziladi; “solih al-hadis” esa 4-guruhda bo‘lib, e’tibor uchun yozilsa-da, shar’iy dalil sifatida foydalanilmaydi
“Laysa bihi ba’s” atamasi lug‘atda “yomonligi yo‘q” degan ma’noni bersa-da, hadis ilmida u qaysi tabaqaga mansub?
Ta’dilning 5-tabaqasiga mansub bo‘lib, adolatni tasdiqlasa-da, zabtni to‘liq kafolatlamaydi
“Laysa bihi ba’s” atamasi lug‘atda “yomonligi yo‘q” degan ma’noni bersa-da, hadis ilmida u qaysi tabaqaga mansub?
Ta’dilning 5-tabaqasiga mansub bo‘lib, adolatni tasdiqlasa-da, zabtni to‘liq kafolatlamaydi
Jarh atamalaridan “munkar al-hadis” atamasi qo‘llanilgan roviyning rivoyatini yozish mumkinmi?
Ha, Ibn Hajar tasnifiga ko‘ra, u 2-darajali jarh hisoblanib, rivoyati e’tibor uchun yoziladi
Ibn Hajar tasnifida “af’alu” vaznidagi sifatlar (masalan, “avsaq an-nos”) nima uchun alohida 2-tabaqa qilib ajratilgan?
Chunki bu atamalar roviyning ishonchliligi o‘z zamonasidagi barcha roviylardan ustunligini va atamalarning orttirma darajasini ifodalaydi
Nima uchun “siqa siqa” (takror) atamasi “siqa” (yakka) atamasidan yuqori tabaqaga qo‘yilgan?
Sifatning takrorlanishi roviyning ishonchlilik darajasi qat’iy va shubhasiz ekanini ta’kidlash uchun xizmat qiladi
Sahobiylarning adolati haqida Ibn Hajar qanday yakuniy xulosani (ittifoqni) keltirgan?
Ahli sunna sahobalarning barchasi adolatli ekaniga ittifoq qilgan, faqat bid’atchilargina bunga ixtilof qilgan
Jarhning 3-tabaqasidagi “laysa bishay” (biror narsa emas) atamasi roviyning kelajakdagi rivoyatlariga qanday ta’sir qiladi?
Bu roviyning hadislari shar’iy dalil bo‘lmasligini va hatto boshqa rivoyatlarni tekshirish uchun ham yozilmasligini anglatadi
Nima sababdan “ilayh al-muntaho fi at-tasabbut” iborasi eng yuqori ta’dil tabaqasidan joy olgan?
Chunki bu ibora “ishonchlilikda unga yetadigan (undan o‘tadigan) kishi yo‘q, cho‘qqi shu kishi” degan ma’noni anglatadi